ساختار شکنی از جمیع جهات/اسماعیل امینی

این یکی برایت غزلی می‌خواند که بیت آخر آن فقط یک مصراع دارد؛ یکی دو جمله غزل هم به زبان انگلیسی است. آن یکی برایت شعر سپید می‌خواند؛ جمله‌های شعر او نامفهوم است. چیزی شبیه هذیان‌های بیماری که تب شدید دارد. آن دیگری پشت تریبون می‌آید و پشت به جمعیت، یعنی رو به دیوار شعر می‌خواند. همه اینها می‌گویند که در شعرشان ساختار شکنی کرده‌اند. بعد درباره «ژاک دریدا» حرف می‌زنند که نظریه ساختارشکنی از اوست.

خیال می‌کنی که این بازی شگفت فقط مربوط به جلسات ادبی است، اما وقتی می‌بینی و می‌شنوی که این ترکیب جادویی، یعنی «ساختارشکنی» فراگیر شده و حتی در دعواهای سیاسی به کار می‌رود که فلانی نامه ساختارشکن نوشته یا حرف‌های ساختارشکنانه زده است؛ در می‌یابی که نظریه‌های ادبی چه کار برد وسیعی دارند، تا آنجا که نگاهبانان امنیت اخلاقی جامعه نیز از آن‌بهره می‌برند تا هشدار بدهند که با پوشاک و آرایش ساختارشکن برخورد خواهد شد.

وقتی در مقاله یک منتقد ادبی درست و حسابی می‌خوانی که شاعر برای ساختارشکنی باید به ترور زبان بپردازد؛ وحشت می‌کنی، وحشت، نه از بابت ترور زبان، بلکه از این جهت که انگار حتی منتقدان ادبی هم به جمع جوانان جویای نام و سیاستمداران و بزرگان اهل تمیز پیوسته‌اند که به تدریج عادت ناپسند مطالعه و تفکر را ترک کرده‌اند و تمام وقت ارزشمندشان صرف حرف زدن و مصاحبه و نوشتن می‌شود.

حالا در این مجمع اهل فضل که همگی درباره مفهوم ساختارشکنی تـوافق دارند و یکدل و همزبان شده‌اند، به ویژه در محافل ادبی که جولانگاه اصلی ساختارشـکنی است؛ از جمیع جهات و به هر نحو ممکن اگر جرأت داری بگو که برادرجان! ساختارشکنی به این جست و خیزها ربطی ندارد. اصلاً ساختارشکنی،‌بیش از آن که به مولف و شاعر مربوط باشد،‌به مخاطب و منتقد و تحلیل‌کننده اثر مربوط است.

ساختارشکنی روشی است برای برداشت و تفسیر از متن ادبی و فلسفی و حاصل نظریه‌ای است در زبان‌شناسی که نوشتار را برگفتار مقدم می‌دارد. زیرا در گفتار، گوینده و مخاطب حاضرند و مفاهمه و انتقال مقصود سهل‌تر است؛ اما در نوشتار، مولف غایب است. بنابراین امکان برداشت‌های متفاوت از متن و گریز از تک معنایی فراهم است. در نظریه ساختارشکنی...

ـ ببین دوست عزیز! همه اینها که می‌فرمایی درست؛ اما این روزها کسی حوصله این بحث‌ها را ندارد. فعلاً که ساختارشکنی در جامعه همین‌طوری جا افتاده است و همه همین طوری یک برداشتی برای خودشان دارند. بی‌خود خودت را به زحمت نینداز و حرف‌های ساختارشکن مطرح نکن که حوصله‌اش را نداریم!