آهنگِ ساز شکسته/سید علی میر افضلی

هرچند که از آینه بی‌رنگ‌تر است

از خاطر غنچه‌ها، دلم تنگ‌تر است

بشکن دل بی‌نوای ما را ای عشق

این ساز، شکسته‌اش خوش آهنگ‌تر است.

سید حسن حسینی

درگذشتۀ 1383 شمسی

●

زنده یاد سید حسن حسینی، به همراه شادروان قیصر امین‌پور، از احیا کنندگان قالب رباعی در دوران بعد از انقلاب بود. سید، بر شعر قدیم و جدید فارسی و عربی تسلطی شگفت داشت و نبض ذائقه‌اش با شعر بیدل هماهنگ می‌زد. در کتاب «بیدل، سپهری و سبک هندی» دنبال ریشه‌های نگاه سورئالیستی سهراب سپهری در شعر بیدل و سایر شاعران سبک هندی بود. آبشخور تصویرهای سید حسن حسینی را بیشتر باید در شعر سبک هندی جُست. در رباعی بالا هم ما این خویشاوندی را به‌عینه مشاهده می‌کنیم: دلی بی رنگ‌تر از آیینه و تنگ‌تر از خاطر غنچه‌ها. ظرفیت ایهامی که در تعبیر «دل بی‌نوا» وجود دارد، از آن نوع بازی‌های زبانی است که شاعران دوره صفوی بسیار می‌پسندیدند. موتیو «ساز شکسته»، از موتیوهای مورد توجه شاعران سبک هندی است. علی‌نقی کمره‌ای معتقد است که از عود شکسته، سرودی بر نیاید:

عودی که شکسته شد، سرودی ندهد

خاکستر باد بُرده، دودی ندهد

صید دل رَم خورده نشاید به فریب

دام از پی مرغ جَسته، سودی ندهد.

اما، بر عکس او، خلیل کاشانی بر آن است که ساز شکسته دل، آهنگ خوشتری می‌نوازد:

هر لحظه به خود زمانه در جنگ‌تر است

از دیده خویش و دل من، تنگ‌تر است

رخساره اهل درد، گُلرنگ‌تر است

این ساز، شکسته‌تر، به آهنگ‌تر است!

نظر سید حسن حسینی، با نظر خلیل کاشانی انطباق شگرفی دارد و حتی قافیه و ردیف هر دو رباعی نیز همانند است. دیوان خلیل کاشانی به چاپ نرسیده و مرحوم حسینی هم کسی نبود که دنبال نسخه‌های خطی باشد. این همانندی اتفاقی، علتی جز خویشاوندی فطری شعر او با شعر سبک هندی ندارد.

●

منابع:

گوشه تماشا: رباعی از نیما تا امروز، ص 141؛ دیوان علی‌نقی کمره‌ای (خطی ملک)، ص 279؛ دیوان خلیل کاشانی (خطی دانشگاه)، ص 900

●●