پنج رباعی خیامانه / سید علی میر افضلی

ای دل! حذر از مستی و مخموری کن

وز همدمی رطل گران دوری کن

از باده شفا خیزد و از مستی رنج

توبت ز شفا مکن، ز رنجوری کن!

رفیع‌الدین ابهری

●

می را تو همیشه با خردمندان خور

یا با صنمی تازه رخ خندان خور

بسیار مخور، فاش مخور، ورد مساز

اندک خور و گه گاه خور و پنهان خور!

سعد بهاء

●

در فصل بهار، بی‌خبر خواهم بود

وز صحبت عقل، بر حذر خواهم بود

ای می! به حمایت تو خواهم پیوست

وی بید! به سایۀ تو در خواهم بود.

..

برخیزم و قصد بادۀ ناب کنم

رنگ رخ خود به رنگ عنّاب کنم

وین عقل فضول پیشه را مشتی می

بر روی زنم چنان‌که در خواب کنم!

قطب‌الدین نسفی

●

صبح است، دمی بر می گلرنگ زنیم

وین شیشۀ نام و ننگ بر سنگ زنیم

دست از امل دراز خود باز کشیم

در زلف دراز و حلقۀ چنگ زنیم.

جمال‌الدین ابهری

●

پنج رباعی خیامانۀ بالا، از چهار شاعر گمنام سدۀ هفتم هجری است. در همین دوران، جمال خلیل شروانی مجموعۀ نزهة المجالس را فراهم آورد و یک فصل آن را به معانی حکیم عمر خیام اختصاص داد که مشتمل بر رباعیات خیام و پیروان او در رباعی سرایی است. 

هر پنج رباعی، در دوران‌های بعد به کاروان رباعیات خیام پیوسته است. منبع این پنج رباعی، جُنگ موسوم به «جُنگ گنج بخش» است که در اوایل سدۀ هشتم هجری فراهم آمده است. عنوان باب چهاردهم این مجموعۀ ارزشمند، «فی صفة الشراب و الحب علی الشرب» است و در آن، چهار رباعی خیام هم جای گرفته که من در کتاب «رباعیات خیام در منابع کهن» در مورد آن توضیح داده‌ام. اشعار این باب را می‌توان آیین‌نامۀ باده‌ نوشی دانست و هم جنبۀ اجتماعی باده‌نوشی در آن رعایت شده و هم جنبۀ شخصی آن!

●

منابع:

جُنگ گنج بخش، برگ ۲۰۸ پ، ۲۰۹ پ، ۲۱۰ ر؛ رباعیات خیام در منابع کهن، ص ۱۱۷ - ۱۱۸ 

●●

"چهار خطی"

https://telegram.me/Xatt4