درباره کتاب « بوطیقای سه گانی و مسائل آن » / علی شاملو

به تازگی کتاب هایی درباره ی سه گانی توسط انتشارات گفتمان اندیشه معاصر چاپ شده است و همگی با هم در یک بسته با نام « سه گانی » به فروش می رسند. ( یعنی هر کدام از این مجموعه ها را بخواهید باید آن پنج تای دیگر را هم بخرید و اینگونه است که مغز متفکر این جریان همه ی کتاب ها را به فروش می رسانند ؛ شخصی که یک سه گانی ضعیف یا قوی یا متوسط چاپ کرده ، خودش و فک و فامیلش را مجبور می کند که این بسته را حتما بخرند ! و....)

از حرف های بالا که بگذریم چند نکته ی کلی را یادآور می شوم و بقیه را در وقتی مناسب منتشر خواهم کرد تا این عزیزان نپندارند که سه گانی به قول خودشان آینده شعر فارسی و شعر کوتاه است یا نیما هدفش کوتاه کردن شعر و رسیدن به شعری چون سه گانی بوده است یا شعرهای احمد شاملو کهنه شده است و ... و خزعبلاتی از این دست!

بنده با مطالعه دقیق این کتاب ها فقط می خواهم درباره کتاب « بوطیقای سه گانی و مسائل آن » چند نکته را طرح کنم و ابایی ندارم که توسط این دوستان مورد طعن و لعن قرار بگیرم. حرف هایی است که اگر هر کسی اندک بهره ای از هوش داشته باشد آنها را تصدیق می کند:

1- بیشتر کتاب به  طعن و لعن دیگر اندیشان اختصاص یافته و همچنین ستایش سه گانی پردازان و جارو جنجال درباره ی اینکه سه گانی شعر امروز است و چه و چه یعنی ادبیات فارسی تا دروره ی سه گانی ( که البته مانند زایمان تاریخ دقیق هم دارد : 9 خرداد 1389!) هیچ بوده است !

2- معرفی به قول ایشان بوطیقای سه گانی در بیست سی صفحه صورت می پذیرفت و بقیه کتاب به نوعی سیاه کردن صفحات ، همراه با خودبزرگ بینی ها و طعن و لعن دیگران است.

3- گیرم که به قول این آقایان سه گانی ربطی به نوخسروانی و سه خشتی و... ندارد. نمونه های موفقتان کجاست ؟ آخر این هم شد کار که انواع و اقسام آمدن قافیه و یا بی قافیه گی را در سه سطر ملاک قرار بدهیم (یعنی بیش از 15 شکل ) و بعد برای هرکدامشان چند نمونه ی مصنوعی بسازیم و فقط به دلیل سه سطر بودن آنها را سه گانی بخوانیم !؟ اصلا چرا دوگانی و پنج گانی و... نداشته باشیم .

4- نمی دانم ایشان از کجا به این نتیجه رسیده اند که سه گانی ایرانی و روزآمد است و کوتاه و دارای ایجاز و همه ی ویژگی های یک شعر خوب را دارد و در مقابل عصر دو بیتی و رباعی و.. سرآمده است یا برای زبان فارسی کفایت نمی کنند . بهتر می دانم ایشان به آقای علی باباچاهی مراجعه کنند و ببیند که بابا چاهی با اینکه به قول خودش آوانگاردترین شاعر فارسی است رباعی هم سروده ( البته با تغییراتی در شکل نوشتن آن) و اگر بتواند هنوز هم می نویسد یا تغییرو تحول هایی که این قالب ها در دوره معاصر داشته اند را بد نیست نگاهی کنند و ببینند ایرج زبر دست و بیژن ارژن و شاعرانی از این دست چه کرده اند.

5- شعر شعر است چه در دو سطر چه در سه سطر و چه در ده سطر. این دیگر چه معرکه ای است که حتما باید شعری سه سطر داشته باشد یعنی به قول دوستان سه گانی باشد . بزرگترین درسی که نیما به ما یاد داد خط کشیدن بر این نگاه های تنگ و محدود و قالبی است. بنده اگر شاعر باشم شعری می سرایم در دو سطر یا سه سطر یا ده سطر یا با قافیه یا بی قافیه و... مهم این است که آنچه نوشته ام شعر باشد. در ضمن یادمان نرود که با آمدن نیما و شعر نیمایی و پس از آن شعر مخصوص شاملو ، هر آنچه در ظاهر قالب های شعری بوده است عملا تجربه شده است و ادعاهای تازه درباره ی این موضوع چیزی به جز استهزاء طرف مقابل در پی نخواهد داشت.

6- تناسب در شعر خیلی مهم است . شعر باید حتا در بی تناسبی خود نیز نوعی تناسب داشته باشد ( مانند آنچه در شعر احمد شاملو می بینیم ) علت اینکه خسروانی ، در دوره اسلامی و در زبان فارسی مورد استقبال قرار نگرفت و به فراموشی سپرده شد به نظر من این است که از این تناسب برخوردار نبود. اگر این گونه بود رباعی به وجود نمی آمد. اصلا خودتان می توانید این سه گانی های نود درصد ساختگی و غیر ساختگی را بخوانید. علت عدم موفقیت و کامیابی این نوع شعر در این است که تناسب ایجاد نمی کند و تناظر و تقابلی در شعر ایجاد نمی شود . اگر به رباعی مراجعه کنید می بینید که سه مصرع نخست مقدمه ای است برای مصرع چهارم که شعر به اصطلاح فرم می گیرد و بسته می شود اما در سه گانی مقدمه ساختگی یا ناقص است و دلیل آن هم این است که باید در سه سطر ( یعنی بدون تناسب ) فرم بگیرد و بسته شود.

7- تاریخ شعر فارسی از این موج ها یا به تعبیر من سراب ها و حباب ها و کف ها زیاد به خود دیده است . نمی شود به زور چیزی را ساخت همانطور که نمی شود به زور چیزی را خراب کرد یا نادیده گرفت . این گوی و این میدان ، چند سه گانی بسرایید که غیر از حلقه های دوستانه و نان قرض دادن های معمول ما ایرانی ها به یکدیگر ، دست کم دلی را هم تسخیر کند و ماندگار باشد.