نفّری، ادونیس، رویایی / دکتر محمد رضا ترکی

یکی از بزرگ‌ترین و اصیل‌ترین عارفان دنیای اسلام و متفاوت‌ترین آن‌ها، محمّدبن عبدالجبّار النّفّری است. او شخصیت مبهمی دارد. نام  و زادگاه و تاریخ درگذشت و سوانح زندگیش به‌درستی دانسته نیست. حاجی خلیفه او را درگذشته به سال 354 ق دانسته. زادگاهش گویا در نزدیکی کوفه یا بصره بوده  است. مذهب فقهی و  کلامیش را به قرینه زادگاه  و بخش‌هایی از کتاب المواقف او تشیّع دانسته‌اند. ابن عربی نیز چندبار در فتوحات مکّیه از او نام برده است.

کتاب المواقف نثری متفاوت و تاویل‌پذیر دارد. این اثر را آربری به سال 1934 م برای اولین‌بار چاپ کرده و پس از آن بارها  به همراه  کتاب المخاطبات او به چاپ رسیده است. شخصیت و زبان متفاوت و درونمایه شگفت‌انگیز نوشته‌های نفّری اخیرا" در جهان عرب شهرت یافته است . منتقدان و روشنفکرانی از قبیل ادونیس مجذوب او و زبان آثارش شده‌اند. به‌گونه‌ای که شهرت نفّری اینک در میان منتقدان ادبی عرب بیشتر از شهرتش در میان اصحاب تصوّف است. همین جناب ادونیس به افتخار نام کتاب نفّری مجله مشهور ادبیش را "المواقف" نامیده است.

در سال‌های اخیر برخی از جملات نفّری درکشورهای عربی و بین اهل فرهنگ، حکم مثل رایج  را یافته، ازجمله این عبارت: 

«کلّما اتّسعت الرّویا ضاقت العباره».

 مفهوم اجمالی سخن نفّری این است که هرچه معنا  افزون شود و دیدار ما از حقیقت  گسترش یابد، زبان و عبارت به تنگنا دچار می آید.

نظیر این مضمون را شیخ محمود شبستری سروده است:

معانی هرگز اندر حرف ناید

که بحر قلزم اندر ظرف ناید

چو ما از حرف خود در تنگناییم

چرا چیزی دگر بر او فزاییم

شهرت نفّری و سخن او چند سالی است به ادبیات معاصر فارسی نیز رسیده و خواص اهل شعر به او توجه نشان می‌دهند. از جمله روشنفکران ایرانی که به نفّری ارادتی نشان می‌داد، می‌توان  به شاعر جریان‌ساز روزگار ما یدالله رویایی اشاره کرد. او رویکرد به” حجم” و انتزاع را با توجه به سخن نفّری ، نوعی “گسترش رویا” می شمارد که ایجاز و ابهام و “تنگنای عبارات شعری” را در پی خواهد داشت. او نوشته بود:

به بیان دیگر، پرهیز از انتزاع وگریز از آبستراکسیون، زندگی زبانی و زبان‌شناختی ِقطعه شعر را (یعنی میدان تجربه را) محدود می‌کند. چنین چیزی مرا به یاد جمله‌ قصار هزارساله‌ای از فرزانه‌ بزرگ، شاعر بصره، عبّاس نفری می‌اندازد: « هر آنچه به رؤیا وسعت می‌دهد عبارت را تنگ می کند». روی دیگر این سخن به ما می‌گوید: آدم بی رؤیا پر حرف می‌شود.

#محمدرضا_ترکی 

#محمد_رضا_ترکی

#المواقف

#عبدالجبار_نفری

#ادونیس

#یدالله_رویایی