نقدی بر مجموعه شعر " گرگ می وزد " اثر کوروش آقا مجیدی/ سالار عبدی

     کوروش آقا مجیدی ، نامی ست آشنا حداقل برای شاعران و دنبال کنندگان شعر کرج که به نوبۀ خود این خطّه ، جایی و جایگاهی انکار ناشدنی در شعر پارسی معاصر دارد . کوروش سال های آغازین دهۀ چهارم از زندگی اش را سپری می کند و می توان وی را از شاعران خوب سرای دهۀ هفتاد به بعد شعر کرج و به تَبَع آن شعر پارسی کشور به حساب آورد خاصه در حوزۀ شعر نیمایی ! و البته هر وقت نامی از شاعرانی چون کوروش یا دیگر هم نسلان شان می کنیم پسندیده است نامی از شاعر با سواد و شایسته ولی کم تر شناخته شدۀ کرج نیز بکنیم 

" علی حاجی حسینی روغنی آژنگ " که دوست و معلم هم نسلان کوروش بوده است و خاصه در شعر نیمایی ، ید طولایی دارد و افسوس و صد افسوس که مرگ ، آن هم در سن نه چندان بالا ، به وی و شعر وی اجازۀ بروز و خود نمایی بیشتر نداد و باعث شد تا این گنج پنهان مثل اشعارش ، در غربتی از محاق فرو برود اما حکایت ارادت کوروش و برخی هم نسلانش به این مرد بزرگ ، هنوز هم پا برجاست و من نیز نادیده و ناشنیده ، این مرد راستین را می ستایم و بر روان شاعرش درود ها می فرستم .

      و اما بد نیست بگویم که قبلا بنده نقد بلند بالایی بر شاعرانگی کوروش نوشته ام که بعید نیست خوانده باشید و نیمایی سرایی وی را در مجموعۀ " اینجا کنار نام بلیغ تو " مورد نقد و ارزیابی قرار داده ام و البته و صد البته و هنوز هم که هنوز ، بنده کوروش را نیمایی سرای قوی تر و حرفه ای تری می بینم و می دانم ، هر چند حس و حال شاعرانگی وی در تمام انواع شعری اعمّ از غزل و ترانه و سه گانی هایش گسترده شده باشد . 

       در اینجا سخن از مجموعۀ تازه چاپ " گُرگ می وزد " هست که در حدود صد صفحه در قطع رقعی توسط انتشارات " آثار برتر " سال 1394 به چاپ رسیده است و در همین فرصت اندک ، مورد استقبال و پسند تعدادی از عزیزان شاعر و شعر شناس نیز قرار گرفته است و حتی چند ده جلد از این کتاب نیز به کتابخانه ها و دانشگاه های معتبر اروپا فرستاده شده است که حاکی از چاپ مجموعه ای به نسبت موفق است که می تواند با پخش شایسته و مناسب ، جایگاه خود را در بین آثار شعری خوب بیابد  و البته این را نیز بگویم که مقدمه ای جامع و خوب بر این مجموعه به قلم سعید سلطانی طارمی و خود شاعر به ترتیب نوشته شده است .

       مجموعۀ حاضر نیز مشتمل بر نیمایی ، سه گانی ، غزل ، ترانه و یک چهار پاره هست که بد نیست در ابتدا مختصری  از نوشته ام  را بر نیمایی های وی از نقد سابق بیآورم و به ادامۀ کار بپردازم :

       کورش در نیمایی هایش ، شاعر عاشقانه ها نیست. دردی در اعماق واژگان شعری او نهفته است که اگر هم می خواهد راوی عشقی باشد، عشقی تلخ ، گزنده و زخم خورده را شامل می شود ! وی به خوبی تصاویر انتخابی ذهن شاعرانه اش را جلوی چشم خواننده می چیند و به نمایش عمومش می گذارد. عاطفه در این سری اشعار رنگ و نمایی ویژه دارد . حسی زجرآلود و تلخ که با تکرار معنی داری که در بیش تر نیمایی ها با ریتم خاص موسیقی ابداعی به خواننده دست می دهد و دوست دارد دوباره و چند باره به خوانش های دیگر شعر بپردازد.

        نیمایی با  عنوان" باغ ابرشم" ، چنان با توانایی در انتقال حس در محور عمودی ، یک کارگاه قالی بافی را به تصویر کشیده است که دل هر صاحب عاطفه ای را زخمه می زند و تارهای عاطفی اش را تا مدت ها مرتعش می سازد ! اگرچه از شروع اولین نیمایی ها تا نیمایی های بعدی اش   تفاوت ها و پیش رفت های چشم گیری حس می کنم، اما ریتم حسی -عاطفی با تِم خاص و رنگ و رِنگ ویژه ای که دارد گویی تشخص متمایز و شناسنامه داری به کوروش می بخشد و نوستالژی با پی رنگ ویژۀ خود را به رخ عاطفۀ خواننده می ساید.

...

موج می زند

در فضای کارگاه

غم ترانه های دختران

شور زندگی به نقش های مرده می دهد

عاشقانه های دختران

.....

دست های گرم کار

دست های بی سکون و بی قرار

دست های خالق گل و بهار،

ناگهان زنیش تیز چاقویی

زخم می خورند

دختران به خون سرخ دست ها

 هر گلی که پیش تر نشانده اند ، را

آب می دهند.

باغ ابرشم

غنچه می کند

سرخ و سرخ تر

این لطیف پرفریب

یادگار دست های مهربان دختری ست

خواب ناز و غمزه خیز باغ های ابرشم ،

از خمار فتنه جوی چشم های اوست.

این جلا و جلوه نیز،

 - آه !

صبر کن ، لگد مکن -

سوی چشم های اوست.

ص20

          می بینید که چه اندازه حسی غریب در بطن واژه  - واژه شعر لانه کرده است و رج به رج در تار و پود احساس خواننده ، دخترکان عاشق و معصوم را نقش می زند که سوی چشم هاشان ، لگدمال پاهای بی درد عده ای ست...!

        البته کورش در نیمایی سرایی به طولانی سرایی رغبت دارد و مبتلا ست و بیش تر شعرهایی از این دست ، بلندند. چه ، وی با باروری اندیشه در ظرف عاطفه ریخته شده و پرورده اش ، در ابیاتی متکثّر شاعرانگی می کند و البته در کل شعر یک خط روایی بیش تر ندارد. وی در اشعارش ، از هر سه شیوۀ تک گویی( dramatic monologue) ، تک گویی درونی و حدیث نفس گویی استفاده کرده است و بافت معنایی درونی شعر هایش را با این تکنیک های گفتاری بارور نموده است. یعنی، هم در برخی شعر ها ، راوی، شخصیت محوری ست که شنونده با مستقیم گویی او با شعر ارتباط پیدا می کند، یا با تکنیک تک گویی درونی( interiol monologue) ، گوینده / شاعر در طی شعر با خودش به گفت و گو می پردازد و با طرح سوال و عتاب و خطاب از خودش ، روایت را پیش می برد و یا با تکنیک حدیث نفس( self – expression) ، با گفتار درونی، شخصیت محوری شعر ، حالت های درونی و عواطف شخصی و هویت نهانی اش را در شعر روایت می نماید.

         البته این تحرک در شعر کوروش  در ادامۀ مسیر به سمت تکامل و پیش رفت محسوسی جریان پیدا می کند. از جمله ، در شعرهای بعد ، خط سیر روایی که به صورت عمودی روایت می شود، از مونولوگ گویی ، میل به چند صدایی شدن دارد و قصد دارد یک مرکز معنایی مستتر را به چندین مرکز متواتر تعمیم دهد. مثلا در شعری با عنوان " ماه "، این جریان به عینه دیده می شود و محسوس است.

ماه

       راه می رود.

من نشسته ام ، نگاه می کنم

سنگ راه می رود

تیرهای برق آفتاب سوخته

و پرنده ای که روی شاخۀ درخت ، خواب رفته است .

شب شبیه هیکلی سیاه

در تمام طول راه

                       راه می رود .

ماه گریه می کند .

من نشسته ام

                       و دستمال   دستمال

دانه های اشک را

پاک می کنم .

..

خاطرات خانۀ قدیم :

در تراس

زیر بارش شدید آفتاب .

خواهرم

             برادرم

                       و من

یک مگس

 در میان آب کاسه غرق کرده ایم

...

"بهت" و "شوق" و "من"

یک صدا

 داد می زنیم :

"زنده است ، آه !

                           راه می رود ."

ماه ، شعر تازه اش تمام می شود...

ص13

          می بینیم که با نوعی سیاّلیت رِوایی روبه رو می شویم که قصد دارد چندین خط موازی را پوشش و تعمیم دهد. در زبان و واژگان کاربردی ، من شاعر را متاثّر از اخوان می دانم ، اما کورش در استفاده از زبان آرکائیک ، هم چنین به کار بردن برخی واژگان به شکل سنتی اش و هم در اجتماعی سرایی اش که دغدغه های جمعی را با حسی دردآلوده و زخم خورده دنبال می کند و به دنبال دردهای فراگیر می رود، مرا به یاد اخوان ثالث می اندازد.

       و من باید حتما در ادامۀ گفتار پیشینم این نکته را نیز اضافه کنم که شعر کوروش ، خاصه در شعر اخیر ، شعر صد در صد حرکت و امید و زندگی ست ، شعری ست جامع و رونده که نیما نیز دم از آن روندگی و سیالیّت می زند و بر حافظ می تازد . شعر امتداد ، شعر در راه. شعر وی خاصه در این شعر مورد بحث ، اُبژکتیویته و سوبژکتیویتۀ فعالی دارد . به این بیان که اُبژه های شعری کوروش قابلیت تحرک و تغیّر را به خوبی دارند و این قابلیت و توانمندی ، در شعر ، از انتزاع به عینیّت گراییده است و با یک حسّ آمیزی زیر پوستی و بیشتر مواقع آنمیسم (( جاندار انگاری )) فضای خلق شده در بطن روایت را برای خوانندگان آثارش حس آگین و شور انگیز می کند . وی به خوبی از صنایع شعری آگاه است و  بر وزنی که می سراید یا نمی سراید تسلط کافی و وافی دارد . با این حال ، در بند و گرفتار وزن نمی گردد و همان خاصیت تقیّد زدایی به هر چیز حتی وزن و ریتم از پیش تعیین شدۀ نیما را در اشعارش به منصّۀ ظهور می رساند . حتی در شعر حاضر (( شعر ماه )) ماجرای غرق کردن یک مگس را توسط خود و خواهر و بردارانش و سپس زنده شدن مگس را در فضایی واقعی و البته اندکی غبار گرفتۀ نوستالژیکی به تصویری بکر مبدّل می کند که شنیدنی ست .

       خاصیت دیگر شعری کوروش از نظر من ، توانمندی ساختن اصطلاحات و ترکیبات نغز و پیش رونده است که شاید در بطن شعر ، به اندازۀ کل شعر ، در ذهن جلوس و خودنمایی می کند که از این حیث شاعر ، ذهنی خلّاق و سازنده دارد و ترکیباتی نغز و دست چین را به مدد عاطفه ای پویا و تفکری آهنگین که مستغرق و ته نشین شدۀ عواطف و احساسات شاعرانه اش شده است ، به تصویر در می آورد . ترکیباتی از قبیل :

گُرگ می وزد   ص14

که تعبیری بکر و ظریف است از حس آمیزی و رنگ بندی مدوّن اندیشه در دو واژۀ به ظاهر ناهمگون گرگ و وزیدن که شاید به واسطۀ زوزۀ گرگ ، فرصت ازدواج یافته اند و می شود مدت ها در موردش گفت و اندیشید و لذّت برد.

       می توانید از این دست ترکیبات زیبا در مجموعه پیدا کنید که من تیتر وار به چند مورد اشاره می کنم و در می گذرم :

تبانی قدیم داس و دست   ص32

چون فاتحی که فاتحه َش خوانده ست   ص37

صدای له شده    ص 18 

و ...

       و اما اجازه بدهید در خصوص نیمایی باران متصل (( ص 27 )) نیز حرف بزنیم که از نظر من نیمایی قدرتمند و زیبایی ست 

من

دیوانه ی پیاده روی زیر بارشم

آن هم بدون چتر

و عاشقِ نوشته شدن

-عُریان و بی کنایه –

در متن خیس یک غزل غمگین

از ابتدای سطر

آری عجب زبان غریبی دارم من

این را

از حیرتی که حلقه زده

در چشم های شما می خوانم

.

       در این شعر ، بهترین کارکرد باران را با تمام متعلّقاتش می توانید بشنوید و خیس این همه زیبایی قطره به قطره اش گردید . بارانی مطهّر و شست و شو گر به قدرت و اعجاز عشق ! بارانی که به خیس کردن روح اشتغال دارد ! بارانی بی چتر ! بارانی با واژگانی کاملا خیس که بر سر جنونی دردمند می بارد و کدورتی مزمن را تطهیر می کند ...

       این شعر روایتی بسیار عاطفی و اثر گزار دارد و کوروش به نیکویی و زیبایی توانسته است با آغاز و فرجامی استادانه و اثنایی که تصویری عینی و ملموس را که حاصل ذهن خلّاق یک شاعر با زبانی شناسنامه دار است ، خواننده را با خود به زیر باران بکشاند و در فضایی خیالی اما به حقیقت پهلو زنندۀ متصوَّر خود بچرخاند و در انتها با روحی خیس و لطفی غریب به انتهای خیابانی که زیر باران سکوت کرده است برساند !!!!

       کوروش از خاصیت پارادوکسیکالیته که عنصر خلّاق و سازندۀ شعر امروز هست نیز به خوبی بهره جسته است خاصه در شعری با عنوان " عمری درنگ  ص39 " که به همسر هنرمند و نویسنده اش بانو ظریفه رویین تقدیم کرده است که نام مجموعۀ پیشین شاعر نیز از این شعر گرفته شده است :

نامت ،

ترکیب تازه ای ز شگفتی هاست

آمیزۀ ظرافت و رویینگی

می خواهم

اینجا کنار نام بلیغ تو

عمری درنگ داشته باشم

       و اما نیمایی دیگر این مجموعه ، همان نیمایی مرثیه در رثای استاد آژنگ می باشد که شاعر توانسته است خواننده را لحظه به لحظه و قدم به قدم با خود در مراسم به خاکسپاری آژنگ همراه سازد و احساسی ترین لحظات تالّم برانگیز را رقم بزند :

از شانه هایتان

آهسته بر زمین بگذاریدش

آهسته

با احترام

گو اینکه نیز

بر شانه های خاک نمی ماند

تلقین برای چیست که او خود

تلقین درس اهل نظر داند .

.

.

از تو

دیگر چگونه باز بگوییم

بی تو

دیگر چگونه باز بروییم .

       همین طور در این مجموعه سه گانی های خوبی می خوانیم که حاکی از علاقّۀ شاعر برای شاعرانگی در این قالب شعری نیز هست و هر چند سه گانی های موجود در این مجموعه کم تعدادند اما از نمرۀ بالایی برخوردار شده اند :

بر سرم

سایه ات غنیمتی ست .

بین آفتاب و من بایست .

ص59

       غزل های این مجموعه نیز شنیدنی ست البته من غزل " نت دو " را بیشتر می پسندم که شاعر توانسته است با ترکیب و امتزاج واژه هایی هدفمند و آگاه ، روایتی عاشقانه را در هر دو محور عمودی و افقی به تصویر بکشد خاصه که از نت دو ، یک نوع مراعات نظیر و تناسب بکر معنایی بین خداحافظی و جدایی و رفتن و ... خلق کرده است 

یک خداحافظی یخ بسته ، دستپاچه سلام گفتنِ من

دستِ کم خنده ای به لب هایت ، می نشاند ، وَلو ... اگر ... کوتاه

نُت دو چنگ می زند به دلم ، دستم از روی سیم می افتد

ساز که با دلم نمی سازد ، باز هم این سکوت های سیاه

ص74

       و همین طور برخی ترانه هایی که توسط شاعر این مجموعه سروده و اجرای موسیقایی شده است نیز در پایان این کتاب جای داده شده است که از آن جمله می توانم به ترانۀ " ایران نجیبِ من " که در بطن و متنی حماسی و بدیع سروده شده است اشاره کنم .

        و در یک جمع بندی کلی باید بگویم بنده شعر کوروش را روایتی به اعجاز ِ احساس و عواطفی شناسنامه دار که دردی مزمن در جان واژگان آگاهش می پرورد می شناسم .

       وی به علت آشنایی به شعر کلاسیک و شعر امروز به خوبی می تواند حس و عاطفۀ درونی اش را در شعر بیرون بریزد و البته شگرد هایی چون تکرار و ایهام و سجع و ... نیز در این موفقیت ، خاصه در شعر های نیمایی اش ، نقشی ویژه و تاثیرگزار دارند .

       برای کوروش آقا مجیدی ، آرزوی فردا هایی شاعرانه تر دارم و امیدوارم همین مجموعه اش آن گونه که باید و شاید پخش و به دست علاقه مندان شعر خوب و راستین پارسی ، خاصّه نیمایی برسد و بزودی شاهد چاپ آثار بعدی ایشان باشیم .

سالار عبدی

خرداد 1394