یاد منشی­ زاده/ سعید سلطانی طارمی

                                      
تازه کانون نویسندگان ایران را دو پاره کرده­ بودند و جامعه­ ی نویسندگان و هنرمندان ایران با اصرار زیاد بر فقدان سعه­ ی صدر و تحمل روشنفکرانه در جمع خود پای می­فشرد و نشان می­داد نتوانسته­­ است خود را از گزند تبلیغات چند دهه­ ای که همچون هوایی مسموم در محافل روشنفکری دمیده می­شد حفاظت کند هوای مسمومی که همیشه آلوده­ ی سیاست بود.
تازه کانون نویسندگان ایران را دوپاره کرده­ بودند. اقلیت رانده­ شده، با نام شورای نویسندگان و هنرمندان ایران پرچمی دیگر برافراشته­ بود و به طور موقت در خیابان فخررازی یا دانشگاه جلساتی برگزار می­کرد. روزی که قرار بود ناصر­پورقمی در باره­ی "شعر و سیاست" سخن­رانی کند من هم با یکی دو تن از دوستانم رفتم. یادم است که آقای پورقمی همان مطالبی را گفتند که قبلا در کتاب کوچکی به همین نام منتشر کرده­ بودند. من از این که چیز جدیدی از این سخن­رانی نصیبم نشده بود ناراحت بودم و سخنران را بستم به پرسش و آقای پورقمی آن روز آلرژی­شان عود کرده­ بود. ناچار کسرایی به کمکش آمد و بحث را به جای دیگری برد و مسئله­ ی ایجاز در شعر مطرح شد که احسان طبری چند جمله­ ای حرف زد. او تازه کتاب "مسائلی از فرهنگ و هنر و زبان" را منتشر کرده­ بود و من با تکیه بر مطالب کتاب او پورقمی را سؤال­ پیچ کرده­ بودم. گرچه خود او هنوز برایم موجودیت مادی نداشت. شمایی اثیری بود نظیر شیخ­ اشراق که هنوز فکر می­کنم پاره­ای آتش بوده در شمایل آدم. همان عقل سرخ که بین هست و نیست جریان داشته و بر هر دو اشراف. به هرحال طبری چند جمله­ ا ی در باره­ ی ایجاز در شعر سخن  گفت که الان متاسفانه چیزی از آن یادم نیست ولی حرفی که منشی زاده در تایید حرف طبری و اهمیت ایجاز در شعر گفت یادم است او با لحن خاص خودش گفت: معروف است که دامن هرچه کوتاهترباشد بهتر است. حرف با مزه­ ای بود و در عین حال رسا که خانمها را بیش از آقایان خنداند. اما نمیدانم چرا کسرایی برآشفت و او را سرزنش کرد. منشی­زاده تقریبا خودش را به نشنیدن زد و ماجرا گذشت. در آن چند باری که من فرصت دیدار با  کسرایی را داشتم همیشه دلم می­خواست علت برآشفتن آن روزش را بپرسم ولی متاسفانه او همیشه عجله داشت و نمی­شد به این پرسش که در حاشیه­ ی ذهن من فعال بود فرصت بروز و ظهور داد. آن روز من اولین بار بود که منشی­زاده را می­دیدم. مردی بود نازک­ اندام و خوش­ لباس با صورتی خوشایند و کله­ای تاس که نازکی­ اش بر بلندی قدش می­افزود. متاسفانه از آن تاریخ دیگر منشی­زاده را در جلسات شاعران شورای نویسندگان و هنرمندان ایران ندیدم. اما سال­ها بعد وقتی دیدم روی کله­ ی تاسش چندتایی موکاشته بود و تمام خوشایندی ظاهرش را ناخوشایند کرده­ بود. بخصوص که بالا رفتن سن و گذر زمان هم تاثیرش را بر پوست سر متمرکز کرده­ بود. در سال­های اخیر یکی دوبار به دیدنش رفتم در خیابان گاندی خانه داشت. گذر زمان و زیروزبر شدن دوران تاثیری نگذاشته­ بود برعقاید و آمالش. همچنان در آرزوی بهبود زندگی انسان­ها و چرخش تاریخ به سوی اقبال محرومان له­ له می­زد و دلش می­خواست بتواند آرامشی داشته­ باشد در آپارتمانی که دوطبقه­ هم پایین­تر از سطح کوچه قرار داشت. شاید با این انتخاب خودش را همسطح فرودستانی می­دید که بر حق برخورداری آنان از زندگی بهتر تاکید داشت. یک بار دعوتش کردم که در برنامه­ ای که به همت سایت دینگ دانگ برگزار می­شد در باره­ی شعر نیما برایمان حرف بزند. آمد و سخنرانی کوتاه ولی با مزه­ ای کرد و نیما را با سورئالیست­های فرانسه هم­ ارز دانست و حتی از آنها هم فراتر دید و اسنادی هم از شعر نیما ارائه کرد البته.
هربار که می­دیدمش بیشتر یقین می­کردم که ما ایرانی­ها به صورت تاریخی تخصص داریم در غلط نشاندن آدمها و توانایی­ها در موقعیت­شان. در او یک طنز­پرداز همه­ فن­ حریف همیشه میل به زنجیرپاره­ کردن داشت. ولی او استاد دانشگاه و شاعر ریاضی بود. شاید در جهان هستی تنها عرصه­ای که نمیتوان در آن طنازی کرد عرصه­ ی ریاضی محض باشد، با بعضی­ لودگی­های حاشیه­ ای کاری ندارم. آن که ریاضی می­ورزد راه به طنز ندارد ولی او گاهی در آن عرصه هم شیرین می­کاشت.
این اواخر خود را شاعر رنگ می­دانست و شعر  رنگی می­گفت. یک بار گفتم: عجیب نیست که شما و هوشنگ ایرانی هر دو ریاضی خوانده ­اید و هر دو به رنگ در شعر اهمیت داده­ اید؟ در واقع ایرانی مهمترین دریچه­ ای که به روی شعر فارسی باز کرد همین بود. رنگی­ کردن تجریدات و پدیده­ های فارغ از رنگ. با سکوتی آمیخته به تعجب نگاهم کرد. کاری که عادتش نبود.
در شعر او همیشه نوعی سرخوردگی هست که تلاش می­کند خود را پشت عشق یا طنز پنهان کند. سرخوردگی از چیزی که می­توانست باشد و نشده بود. درد بزرگیست روضه­ خوان شدن یک تلخک. نمیخواهم بگویم شعر او از فروغی خیره­ کننده برخوردار بود. اما می­گویم شعر او بود. چیزی از کسی نمی­گرفت. حرف خودش را آنطور که به طور طبیعی از او برمی آمد و می­جوشید به بیان می­رساند. اگرچه سیاسی­ اندیش بود ولی معمولا سیاسی­ اندیشی­ اش در شعرش راه نمی­یافت. زبانش شفاف بود و از ابهام­های ریاکارانه دوری می­کرد. همان صداقت شرقی که در رفتار داشت در شعر هم به نمایش می­گذاشت. همیشه فکر می­کردم آن طنازش را در گوشه­ ی تاریکی نشانده و بر دهانش چسب زده تا شاعر جدیش بتواند حرف بزند.
در حیرتم در روزگاری که رسانه­ ها دمبدم عطسه و سرفه­ ی سیاستمداران و ستاره­ ها را به همه جا می­رسانند چگونه ما از بیماری و مرگ شاعری در حد او بی­خبر ماندیم؟ چه شد که همه کر و کور ایستادیم تا شاعر بمیرد و دفنش کنند و خبر را با فعل ماضی و جمله­ های لمس و بی­عاطفه اعلام کنیم. تفو برما.

   همیشه دیر است/کیومرث منشی­زاده

دیر آمدی من می روم
بدرود
بدرود
بر سبزه های خیس چشمت زیر باران
پا می گذارم سرد و مغرور
بی آن که رویم را بگردانم زنفرت
تا جای پای خسته خود را ببینم.

دیر آمدی ، من شاعری بد سرنوشتم
مردی که در دنیای او
همواره دیر است
من سال­ها دنبال یک پل گشته بودم
تا سینه­ خز خود را بدان سویش کشانم
یک روز پل را یافتم
پل بود ، اما
آن سوی پل دیگر برای من در آن روز
بیهوده چون این سوی پل بود

****