بررسی مفاهیم نوستالژیک در اشعار منصور اوجی/ دکتر اسدالله جعفریاستادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور/زهرا قدیمی

.مقدمهنوستالژی نوعی حسرت به گذشتۀ غیر قابل بازگشت و از بنمایههای رایج در شعر است که بسیاری از شاعران به آن پرداخته و میپردازند(محمّدی و عباسزاده، 1391 :167).اندوهگینی و گرفتگی روحی به دلیل دوری از سرزمین مادری و درد وطن ،حزنی که بهدلیلمیل به دیدار دیار خود تولید شود، حسرت گذشته، میل به بازگشت به خانه و ا ش ا ن ه و ا ح س ا س غ ر ب ت و د ل ت ن گ ی ی ب ی ه س ی ب و د و ر ی ا ز و ط ی ن ی ی ا د ل ت ن گ ی ی ح ا ص ی ل ا ز کیادآوری گذشتههای درخشان و شیرین. در زبیان فارسیی ایین واره را غالبیا بیه غیم غربت و احساس غربت1و حسرت گذشته ترجمه کردهاند« .»معنی لغوی نوسیتالژی به ترتیو از فرهنگهای انوشه، لاروس، نفیسی، پورافکاری، آکسیفورد و انیوری زییل همین واره نقل شده است(شریفیان، 1386 :65 ،نظری و کولیوند، 1389 :3.)امروزهدربررسیهایجدیدادبی،نوستالژیرابهدوگونۀشخصیواجتماعینیزتقسیممیکنند؛ شاملو بر این باور است که درنوستالژی شخصی،شاعریانویسندهبهلحظهیالحظاتیاززندگیفردیخودمیپردازد وبرآنحسرتمیخورد؛ بیآنکهدیگرانرادراینحسرتواندوهباخودهمراهکند درنوستالژیاجتماعی،فردبه موقعیّتاجتماعی ویژهایکهدارد،اهمیّت میدهد (خزانهدارلو و خوشضمیر، 1393 :62.)بنابر نوشتۀ دیکشنری بلک ول، واره نوستالژی2، ریشهای یونانی داردو از دو بخش تشکیل شده است: نوستوس3که به معنای سرزمین مادری است و آلگوس که بر شرایطی دردآور (اندوه، رنج، سوگواری و یا حزن) تأکید میورزد (Blakwell,2007: 1.)امّا شریفیان در پژوهشی در مورد ریشۀاین واره، نوستالژی را وارهای فرانسویمیداندو البتّه به ریشۀیونانی آن نیز اشاره میکند و در ادامه، نوستوس را «بازگشت »معنی کرده است (شریفیان، 1386 :64.)نخستین بار، «جوهانس هافر »پزشک سوئیسی، وارۀ نوستالژی را در مقالهای به کاربرد که برای توصیف حالات روحی دو بیمار منتشر کرد. «این مقاله دقیقا در تاریخ 22روئن 1688نوشته شده بود »(ابراهیمی تکامجانی، 1391 :4.)یکی از بیماران دکتر هوفر، دانشجوئی از شهر برن بود که به بازل آمده و بیمار دیگیر وی یک خدمتکار بود. هر دوی این بیماران پس از بازگشت نزد خانواده خیود کیام بهبود یافتند. «بارون پرسی »یکی از پزشکان براین باور بود کیه درمیان ایین بیمیاری، Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021

فصلنامهپژوهشهایادبیسال14،شماره57،پاییز 1396بررسی مفاهیم نوستالژیک در اشعار منصور اوجی83آیا با وجود این همه پلشتی و آسمانخراش و دود و چرک، میشود که آسمان باز هم پاک و زلال باشد و خود در جواب میگوید: آری میشود به شرطی که آسمان یکی دو روز بارانی شود و ببارد.«میشود هنوز زیر بدر آسمان نشست و خواند/ میشود کنار دوست، رفته را کلید زد/ خاطرات دور را مرور کرد.../ با وجود این همه پلشت/ کارخانه،/ برج،/ آسمانخراش،/ چرک،/ دود/ میشود هنوز؟/ آری میشود عزیز!/ گر ببارد آسمان یکی دو روز»(اوجی، 1387 :30.)اوجی با حسرت بسیار و با خشم از بهار مرده میگوید! بهاری که دیگر خبری از او نیست و میتوان تابوت او را بر شانۀ انسانها دید؛ چرا که همین زنان و مردان بودند که طبیعت و بهار طبیعت را کشتند و حال با دست خود، او را چال میکنند و جالو ایناست که گریانند.«گفتم بهار کو؟/ تابوتی در غروب نشانم داد/ بر شانههای مردان/ در شیون زنان/ با لالهای که سرخ و سراسیمه رسته بود/ از لای درزِ آن »(اوجی، 1387 :90).او در این قسمت، آرزوی بهاری سبزتر از سالهای پیش دارد؛بهاری بهتر و زیباتر از پارسال و سال قبل. بهاری سبز، همچون سبزۀ سفرۀ نوروز: «نه چنان پار/ نه چون پیرار/ سالتان سبزترین امسال/ سبز چون سبزۀ نوروزی در سفرۀ عید/ سبز چون سبزی گندمزار در صبح بهار!/ به امیّدی که چنین باشد »(اوجی، 1391 :55)12.2-8عوامل اجتماعیموجاجتماعی-سیاسیدهۀسیب( هحوزۀشعررمانتی )کگامنهاد.اشعارسیاسی-عشقیباقالبهایقدیمیوجدیدبافقرنگاریهایروشنفکرانسادهانگارفراوانشد.شاعرانیچونشاملو،ابتهاج،مشیری،حمیدمصدقوسیمینبهبهانیازاینگروهند(نظری و کولیوند، 1389 :8 .)همنین، شکستنهضتملّیباعثشدشاعرانی -که غالبا روشنفکرانمبارزبودند-بشدّتسرخورده شوند.اینشکستاجتماعیدرنهادبسیاریاز آنهابهشکستعاطفیودرمرحلهبعدیبه شکستفلسفیمنجرشد (خزانهدارلو و خوش ضمیر، 1393 :64.)عوامل اجتماعی، یکی از عوامل اصلی و مهم نوستالژی است که موارد زیادی رادرون خود دارد. دوری از عزیزان، جنگ و .. از مواردی است که اوجی در اشعار خود به آنها میپردازد.Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021

فصلنامهپژوهشهایادبیسال14،شماره57،پاییز1396909090یکی دیگر از دغدغههای او در اشعارش، گذر عمر است.اگر پیری و مرگ را دو مقولۀ مربوط به هم بدانیم،میتوان ادعا کرد که مهمترین دغدغۀ ذهنی شاعر است؛چرا که بیش ازیک سوم اشعار نوستالژیک را به خود اختصاص داده است؛لذا برای آرام کردن خویش یا به گذشتۀ خود، اعم از کودکی و جوانی، بازمیگرددو یا لو به گله میگشاید و در نهایت اضطراب خود را نیز از این موقعیّت سنّی پنهان نمیکند.پینوشت1.Home sickness2.Nostalgia3. Nostos4 .ادامه اشعار اوجی در مورد حسرت:1387 :227؛ 1389 :54-53؛ 1391 :98و 97.5 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد کیودکی سیروده اسیت: 1387 :208،213؛ 1389 :67،158،183؛ 1391 :44.6 .(ادامۀ اشعاری که شاعر در مورد بو(عطر)سیروده اسیت: 1387 :208؛ 1387 :213؛ 1389 :19،67،80،156،157،158،183،197؛ 1391 :44.7 .ادامۀ اشعاری که شاعر در مورد غم غربی سیروده اسیت: 1387 :112؛ 1389 :80،81،82،130،183،154و 153،157.8. Homesick9 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد از دست دادن عزیزان سروده است:1387 :89و 88؛ 1391 :76.10 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد پیری و حسرت جوانی سروده است. 1387 :62-60،74و73،144،145،146،149،180،197،220؛1389 :80،108،188،212،157،158،204،208.11. return to natur12 .ادامۀ اشعاری که اوجی در موردحسرت طبیعت سروده است :1387 :139؛1389 :143،168،19 ،29،40؛ 1389 :65،90،91،119،137،144،165،168،183؛ 1391 ،71،72،75و74،77،126.13 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد دوست و فراق او سروده است:1387 :196؛ 1389 :159،214.14 .ادامۀ اشیعاری کیه اوجیی د ر میورد میرگ سیروده اسیت. 1382 :218؛ 1387 :120؛ 1387 :127،148،172،196؛ 1389 :192،194،217؛ 1391 :136،142،144،146،147،150،151،152،153،156 .منابع -ابراهیمی تکامجانی، حامد؛نوستالژی در شعر،دوره بازگشت ادبی،پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: دکتر بهادر باقری،تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم ،1391.Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021