بزرگداشت منصور اوجی با رونمایی از «یک عمر شاعری»

شاعری که خود شکار شعر است

آیین پاسداشت منصور اوجی در آستانه ۸۲سالگی همراه با رونمایی از کتاب «یک عمر شاعری» این شاعر در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.

سرپوش فرهنگی - به گزارش ایسنا، در این مراسم، کوروش کمالی سروستانی،  مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس گفت: اوجی گویی در تکثر شعرهایش، قصه‌های خود را می‌نویسد؛ شاعری مصمم، خوش‌منش و آگاه؛ خیره به افق‌های دوردست تاریخ و روح شرقی دیرآشنا. در تار و پود شعر که می‌پیچد، ناممکن را در کلام، امکان می‌بخشد. او شاعر طبیعت است، مُولِعِ سحرخیزی است و کوهنوردی؛ به کشف شعرهایش از قُرُق تا خروسخوان در همین گشت و گذارها دست یافته است.

او درباره اوجی ادامه داد: شعرهایش لبریز از کشف جهان‌بینی‌های خاص اوست. راوی احساس‌هایی است که در جریان سیال ذهنش هماره و هر روزه شکل می‌گیرد؛ سیلان می‌کند و بر دل اسپید سطرها، سرزیر می‌شود، تا روزی روزگاری، یک عمر شاعری منصور اوجی ‌شود و با توامانی چند خصلتِ کوتاهی، رسایی و شیوایی، تکرار بن‌مایه‌های مرگ و تکثر بن‌مایه‌ای زندگی و شور و حیات، سرریز شویم از احساسی که در شعر او پا گرفته است.

کمالی افزود: نبض نگاه اوجی با شعر درآمیخته است . تار و پود شعر را می‌شناسد و در شاعرانگی‌هایش آن را به تجلی می‌گذارد. شعرهایش از تندیسی باستانی از اعماق خاک و احساس تا لاجوردی آسمانی را به توصیف می‌نشینند با دستاری از جنس واژگان و طراوتی از جنس باران. گاه با تردید و وسواس به تاریخ مجسم می‌نگرد و گاه با شکوه و اضطراب، چشم در چشم رخدادها، کاهگل نم‌گرفتۀ احساس را در فرایندی شاعرگون به تصویر می‌کشد تا فراسوی مرز روزمرگی و زمان خاک‌خوردۀ فراموشی، شمایلی از دوباره روییدن ترسیم کند و بدین‌سان میانجیگری باشد بر سوژه‌هایی از جنس از یادرفتگی و روییدن و تا مرز دمیدن روحی تازه بر غبارگرفتگی جهان زیست انسانی پیش می‌تازد.

مدیر دانشنامه فارس اظهار کرد: در سکانس‌هایی از شعرهای اوجی، بی‌آنکه فردا را از یاد ببریم، همگام با او به گوشه‌هایی از دیروز گره می‌خوریم و جهان‌های دیگری را درک می‌کنیم؛ انگار رویاسازی تمام‌عیار می‌شود برای خلق جهانی تازه در واژگانی که در کلام او جان می‌گیرند،  تا فراتر از هیاهویی که جهان پیرامونمان را تنگ دربر گرفته  است، به خلوت‌های ناخواسته‌مان سرک کشد و دوباره‌ای بیافریند برای ما تا در کلمات او زندگی را تکرار کنیم.

کمالی همچنین گفت: در بن‌مایه‌های اندیشه‌ اوجی، شیراز، شعر، عشق، گرگ، حیرت، گنجشک‌ها و کلاغ‌ها، انار، بهارنارنج و لاله عباسی حدیث مکرری می‌شوند؛ بدین سان و به گواه خویش، فرزند راستین زمان و مکان خود می‌شود تا زیست حقیقی‌اش را به شعر بنشاند و خود را سکوی پرش و مرکز شعری می‌کند تا سبکِ ویژه‌اش را سامان دهد و با نگاهی اصیل، تجربه‌های درونی و برونی خویش را به تصویر کشد و خود در آن بازتاب یابد و چنین می‌شود که او شاعر لحظه‌ها و حالت‌ها می‌شود تا تجربه‌هایش درون‌مایۀ شعرش شوند؛  لبریز از گل و گیاه و سبزه و باغ.

موهبت و موقعیت اوجی

منصور اوجی نیز در این مراسم گفت: کسی در هر رشته‌ای بخواهد کسی شود باید موهبتی داشته باشد و موقعیتی. برای من این دو موقعیت فراهم بود؛ شاعری در خانواده ما ارثی است. دو خواهر من شاعر هستند که از یکی از آنها تاکنون دو کتاب شعر منتشر شده است. من بیش از ۸۰ سال سن دارم و از کودکی در خانواده‌ای بزرگ شدم که شب‌های بارانی دور اجاق جمع می‌شدند و شعر می‌خواندند، لذا محیط هم برای من مساعد بود.

او افزود: ششم ابتدایی بودم که مریض شدم و مجبور شدم تا یک هفته در خانه بمانم. یکی از روزها به اتاق پدرم رفتم و یک کتاب شعر پیدا کردم که رباعی دوخطی بود. شعرهای این کتاب با غزل‌هایی که خوانده می‌شد یک گونه نبود و بعد از آن من دو کتاب چاپ کردم که بدون شک شعرها و کوتاهی آنها تحت تأثیر این رباعیات بود. و اگر بعدها تم "مرگ" در کارهای من تکرار شد به غیر از مرگ مادرم که در حضور من آن هم تنها در خانه پیش آمد، باز هم تحت تأثیر این رباعیات بود.

اوجی در روایت خاطراتش ادامه داد: سیکل دوم بودم که دو کتاب، من را با شعر نیمایی سفید آشنا کرد: "زمستان اخوان" و "هوای تازه شاملو" و من شروع کردم با شعر نیمایی کار کردن. سال ۱۳۳۷ درست ۶۰ سال پیش برای تحصیل در رشته فلسفه به دانشگاه تهران رفتم در آن سال دو شعر از من در مجله‌های معتبر "روشنفکر" و "فردوسی" چاپ شد که بعدها این دو شعر در کتاب اول من به چاپ رسید. از آن زمان تاکنون ۳۸ کتاب از من به چاپ رسیده که ۲۵ کتاب آن عیناً شعر است و امروز کتاب "یک عمر شاعری" که حاوی ۴۰۰ شعر از بین دوهزار شعر چاپ‌شده در ۲۵ جلد کتاب شعرهایم هست و با وسواس از میان آنها انتخاب شده در معرض دید شما قرار دارد.

این شاعر همچنین گفت: از من دو کتاب ترجمه شعر و سه کتاب دیگر که ۱۱۰ نامه به دو سیمین، تاریخ شفاهی و سفر سبز (مجموعه مقالاتی در خصوص بزرگان شعر و قصه)، و چند گزیده شعر به چاپ رسیده که دو گزیده اشعار را زنده‌یاد گلشیری و ضیاءالدین خالقی منتشر کرده‌اند.

او عشق، بهارنارنج، لاله عباسی و گنجشک و کلاغ را از دیگر بن‌مایه‌های شعر خود برشمرد و در پایان گفت: "قالی" یکی دیگر از بن‌مایه‌هاست که هنوز کسی گزیده‌های آن را از میان شعرهای من بیرون نیاورده و منتظر همت است.

سیروس رومی، روزنامه‌نگار و شاعر نیز در این برنامه با خواندن بخشی از شعرهای منصور اوجی در حالی که از خاطرات خوب خود با این شاعر گفت، افزود: اوجی از ساده‌ترین حرکت‌ها شعرهای بسیار خوبی می‌سازد.

«یک عمر شاعری»؛ آبروی شعر شیراز و ایران

کاووس حسن‌لی، شاعر و پژوهشگر هم در این آیین از یک تردید گفت که با مطالعه کتاب «یک عمر شاعری» در خصوص آن به یقین رسیده است: سیمین دانشور بانوی داستان ایران در چهار نوشته و یادداشتی که درباره اوجی نگاشته تأکید دارد که منصور اوجی گرایش به خیام دارد اما از او تقلید نکرده است. به نظر می‌رسد این نگاه دانشور ناشی از وجود بن‌مایه مرگ آگاهی در اشعار اوجی است که به اعتقاد او به نگاه و بن‌مایه‌های خیام نزدیکی دارد در حالی که به نظر من اگر همه کتاب‌های اوجی را کنار بگذاریم از کتاب "یک عمر شاعری" که به واقع آبروی شعر شیراز و ایران نیز هست بیشتر از شنیدن اندیشه خیامی، صدای اندیشه عرفانی شنیده می‌شود.

او افزود: اوجی در اشعارش زندگی و مرگ را توأمان و همزمان با هم می‌ستاید و شور و شوق زندگی در شعرهایش در کسالت و نومیدی غلبه دارد و مرگ را به عنوان موقعیتی شیرین برشمرده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه در شعرهای اوجی شاهد نگاهی دیگرگونه به مرگ و نشانه‌های روشنی از باوری تناسخ‌گونه به آن هستیم گفت: بدون شک اگر بن‌مایه نگاه به مرگ در آثار اوجی را خیام‌وار ببینیم داوری کاملی نخواهیم داشت زیرا اوجی مرگ را چندان تلخ و سخت نمی‌بیند و نگرش تلخ به مرگ در اشعارش دیده نمی‌شود.

او در بخش دیگری از سخنانش به شعرهای درخشان و شناسنامه‌دار اوجی اشاره کرد و افزود: با شعرهای با بن‌مایه مرگ در اشعار اوجی شاهد آمیزش شیرین مرگ، شعر و زندگی و پذیرفتن آن به عنوان بخشی از واقعیت زندگی هستیم.

حسن لی شیراز را از دیگر بن‌مایه‌های شعر اوجی خواند.

جایگاه شیراز در شعر اوجی

منیژه عبداللهی استاد دانشگاه و منتقد ادبی هم در این آیین گفت: تفسیرکنندگان شعر اوجی تاکنون چندین بن‌مایه در شعر او را به بحث گذاشته‌اند از جمله شعر، شیراز، عشق، مرگ، حیرت، پرندگان، میوه‌ها و گل‌ها و به همین گونه از درک مضامین تکرارشونده دیگر نظیر قالی و بهارنارنج و شبیه به آنها نیز سخن به میان آمده است که برخی از آنها را می‌توان در دایره چند بن‌مایه اصلی قرار داد چنانکه مضمون تکرارشونده «حیرت» با بن‌مایه مرگ قرابت دارد و یا پرندگان و بهارنارنج و لاله عباسی می‌تواند در دایره طبیعت قرار داده شود که به عنوان وابسته‌ها یا بن‌مایه‌های فرعی از بن‌مایه‌های اصلی شیراز می‌توان معنی کرد. به عبارت دیگر سخن شیراز در شعر اوجی پهنه‌ای است که بر زمینه و بر بستر آن زندگی، عشق، شعر و البته مرگ پا می‌گیرد و هست می‌شود و نمود می‌یابد.

او اضافه کرد: در اشعار اوجی «شیراز» هم «هست» و هم هستی‌آفرینی می‌کند یعنی «هست»‌های دیگر بر مدار بسته آن پدیدار می‌شوند بنابراین می‌توان گفت اصلی‌ترین بن‌مایه‌های شعر اوجی یعنی شعر، زندگی، عشق و مرگ در شیراز آفریده و هست شده و تفسیر می‌شوند.

عبداللهی با بیان اینکه «شیراز» در اشعار اوجی در سه ساحت شیراز اساطیری، شیراز تاریخی و واقعی و شیراز شخصی یا شاعرانه نمود پیدا می‌کند، ادامه داد: اوجی در شیراز اساطیری از عرصه مکان و زمان محدود خارج می‌شود و به زمان و مکان ازلی و نیز بن‌مایه هستی پیوند می‌یابد. او شیراز  را مادر و منشأ برکت و هستی و زیبایی دانسته و آن را با زمین و مادر اساطیری همه باشندگان زمین یکسان قرار داده و از آنجا خود را در پیوند با این شهر اسطوره‌ای، شاعری داشته که شناور در عطر رهای بهارنارنج این زلال سبز را می‌نوشد و به خدا می‌رسد. به عبارت دیگر شیراز اساطیری در شعر اوجی پهنه‌ زمان ازلی و مکان ازلی است و همچون مادری است که مایه‌ هستی و برکت و حیات را می‌پروراند و سرانجام شاعر را تا رسیدن به خدا و حقیقت ازلی همراهی می‌کند.

این استاد دانشگاه گفت:  «شیراز تاریخی- واقعی»  برای منصور اوجی، «نقطه‌ای شد بر نقشه‌ای» تعریف شده است. نمی‌توان انکار کرد که خواه ناخواه حال و هوای نوستالژیک در یاد کردن از گذشته‌های دور و شهر دوران کودکی و نوعی اندوه بر آنچه از دست رفته در شعر اوجی به چشم می‌آید و گاه این اندوه به شعر تحمیل شده است.

او «شیراز شاعرانه» را کانون ذهنی اوجی خواند که از برآیند «شیراز اساطیری» و «شیراز تاریخی» در کوره‌ ذهن و خیال او ساخته و پرداخته شده و همزادی است که لحظه لحظه در حیات او حضور دارد و در رقم زدن هستی شاعر دخیل است.

عبداللهی همچنین بیان کرد: «شیراز ذهنی و شخصی» اوجی مکانی تخت و لخت و بی‌کنش نیست که فقط عرصه‌ای برای رخ دادن وقایع باشد بلکه همچون صحنه تئاتر عمل می‌کند که کنش و واکنش بازیگران در آن رقم می‌خورد و در پیشبرد حوادث همچون یکی از شخصیت‌های نمایش نقش بازی می‌کند نقشی که مخصوص اوست و نه هیچ جای دیگر.

این مراسم به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، دانشنامه فارس و انجمن فرهنگ و ادب شیراز برگزار شد.

کارنامه‌ی یک شاعر: منصور اوجـی / خوابگرد

۲۳ مهر ۱۳۸۲

گزارش صد و چهارمین نشست کتاب ماه ادبیات و فلسفه

تازه‌ترین نشست کتاب ماه ادبیات و فلسفه با عنوان «کارنامه‌ی یک شاعر: منصور اوجی» بیست و دوم مهرماه در خانه‌ی‌کتاب برگزار شد. این نشست با سخنان منصور اوجی شروع شد و سپس «کامیار عابدی»، «احمد ابوالمحبوب» و «عمران صلاحی» به ارزیابی چهل سال شاعری منصور اوجی پرداختند.

منصور اوجی

در ابتدای این نشست منصور اوجی ضمن برشمردن برخی افراد که به نقد اشعار او پرداخته‏اند، درباره‌ی  ویژگی‌های اشعارش از دیدگاه آن منتقدان گفت: منتقدان آثار من چند ویژگی را در شعر من متذکر شده‏اند که مهم‏ترین آن‌ها کوتاهی و ایجاز در اشعار، روشنی و شفافیت اشعار، بن‏مایه‏های مرگ و مرگ‏اندیشی و تکرار بن‏مایه‏های شور حیات و زندگی و سرزندگی در آن‌هاست. اما به غیر از این چهار ویژگی اصلی، این منتقدان به ویژگی‏های دیگری در اشعارم اشاره کرده‏اند که از جمله‌ی آن‌ها می‏توان به حضور شعر و شیراز، حضور زمان و زمان آگاهی از لحظه تا ابدیت و حضور دخترم، غزل، در این اشعار اشاره کرد. [متـن کامـل گـزارش] 

کوتاهی اشعار اوجی

یکی از دلایل کوتاهی اشعارم شاید این است که من خیام را خیلی زود کشف کردم و پیش از آن‌که غزل و شعر نو بگویم، اولین اشعارم در قالب کوتاه و رباعی بوده است. دلیل دیگر آن است که شعر از دو مرحله‌ی‌ کوشش و جوشش تشکیل شده و از آن‌جایی که در شعر کوتاه چه بسا با همان جوشش اولیه، شعر تمام شود ودیگر نیازی به کوشش و کار کردن بر روی آن نباشد، ترجیح می‏دهم که اشعارم کوتاه باشد، چرا که برای جوشش به خاطر ناخودآگاه‏تر، طبیعی‏تر و خالص‏تر بودن، ارزش بیش‌تری قائلم.

کامیار عابدی

در ادامه‌ی این نشست کامیار عابدی درباره‌ی ارتباط شعرهای کوتاه نیمایی با قالب‏های کلاسیک گفت: اگر بخواهیم یکی از قالب‏های کلاسیک را با شعرهای کوتاه نیما مقایسه کنیم، آن قالب، قطعه است. یعنی به عبارت دیگر در شعر نو نوعی توجه مستقیم و غیرمستقیم به قالب قطعه صورت گرفته و چنان‌چه قرار باشد برای بسیاری از شعرهای نو ساختاری فرض کنیم آن اشعار به ساختار قطعه نزدیک هستند. اما پس از نیما شاعرانی آمدند که در کنار قطعات نیمایی، توجه خود را به اشعار کوتاه نیز معطوف کردند. آن‌ها به نوعی معتقد بودند که شعر کوتاه را باید از نوع ادبیِ دوبیتی و رباعی خارج کرد و در قالب‏های نوتری عرضه نمود.

سیر شاعری اوجی

منصور اوجی از دهه‌ی چهل به طور خودآگاه یا ناخودآگاه توجهش را بر اشعار کوتاه متمرکز کرد. یعنی حتا اگر در شعرش به قالب نیمایی توجهی نشان داد در حقیقت آن شعر مضمون بسیار کوتاهی بود که در سطور بیش‌تری ادامه می‏یافت. مهم‏ترین دلیل توجه منصور اوجی به شعرهای کوتاه این است که ذهنیت او در شعر، ذهنیت لحظه‏ای‌ست، یعنی ذهنیتی نیست که بتوان آن را به یک قطعه‌ی نیمایی کامل گسترش داد. او لحظه را می‏گیرد و در شعرش بیان می‏‏کند. از این هوشیاری ذاتی اوجی، شاعری برمی‏خیزد که در حقیقت با ابتکار، خود را در قالب قطعه‌ی نیمایی محصور نمی‏کند و سعی می‏کند در این زمینه به قالب خاص خودش برسد. البته چون پیش از او تلاش چندانی در این زمینه نشده بود، منصور اوجی راه ناهموار و طولانی‏ای را در پیش داشت. اما او از همان ابتدا تا به امروز این راه را استمرار بخشید. بنابراین اوجی مهم‏ترین و موفق‏ترین نماینده‌ی شعر کوتاه در ادبیات مدرن فارسی است.

بن‌مایه‌های شعر اوجی

اگر بن‏مایه‏های شعر اوجی را در نظر بگیریم، این بن‏مایه‏ها یک مثلث را ایجاد می‏کنند که در سه رأس آن زندگی، مرگ و شعر قرار دارد. او به راحتی از زندگی به مرگ می‏رود، از مرگ به شعر و از شعر به زندگی. در حقیقت این سه رأس مثلث در تعامل عجیبی با هم قرار دارند.

اوجی در مجموعه‌ی خیل عظیم شعر معاصر، خانه‏ای کوچک اما استوار برای خود بنا کرده است و حقش همواره در شعر معاصر، محفوظ است، چون با استمرار و پافشاری به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه برای رسیدن به چارچوب استعدادهای شعرِ لحظه‏ای تلاش کرده است.

احمد ابوالمحبوب

پس از آن دکتر احمد ابومحبوب در تبیین کارنامه‌ی شاعری منصور اوجی صحبت کرد و گفت: اوجی در دهه‌ی چهل آثار چون «باغ شب» و «شهر خسته» را منتشر کرد و به مرور، زبان و بیان و شکل شعری خود را بازیافت. منصور اوجی در سیر تاریخچه‌ی شاعری خود، شیوه‏های گوناگونی را آزموده است که از آن جمله‏اند: شعر نیمایی، شعر سپید، تمایل به فرمالیسم و گرایش به موج نو. پس طبیعی‌ست که در آغاز همچون هر شاعر نوپایی، گرفتار بسیاری از بازی‌های بیانی و تصنعات بوده است. شعر دهه‌ی چهل، حقیقتاً سیاست زده بود و اغلب شاعران جوان را خواه ناخواه به دنبال خود می‏کشید و در حقیقت اغلب آن‌ها در ورطه‌ی سیاست‏گویی غرق و تباه می‏شدند و از شعر و هنر بسیار فاصله می‏گرفتند. اما خوشبختانه اوجی در آن ورطه نیفتاد و غرق نشد و مسئله‌ی سیاسی نیز هم‏ارز و هم‌ردیف بسیاری دیگر از مسائل در اشعار او مطرح شدند.

سمبولیسم در شعر اوجی

اوجی، در جرگه‌ی شاعران سمبولیست معاصر ایران قرار دارد، ‌اما نه به مفهوم فرانسوی آن که مبتنی بر بیان اندوه و وحشت در طبیعت، جدایی از عقل و منطق برای تأکید بر احساس، دوری از واقعیت عینی و تأکید بر واقعیت ذهنی و تأکید بر وزن و موسیقی کلمات است، و نه به مفهوم سمبولیسم اجتماعی محض که محصول یک جریان در دوران معاصر بود. شعر او، شعر مبتنی بر زبان نیست، یعنی در اشعار او هیچ گرایش خاص زبانی وجود ندارد. هم‌چنین کشف واژه، ساختن واژه و عبارات و ترکیبات ویژه و هر چیز که مرتبط به زبان است، در اشعار او دیده نمی‏شود. بنابراین نمی‏توان چیزی در اشعار او یافت که خارج از هنجار باشد. اما اتکای او بر سمبول‌هاست.

در ادامه دکتر ابومحبوب سمبول‌ها را از حیث وظیفه‏ای که در شعر دارند به دو دسته‌ی سمبول‌های تصویرساز و سمبول‌های روانی تقسیم کرد و در تبیین سمبول‌های روانی که اساس سمبولیسم منصور اوجی است، اظهار داشت: سمبول‌های روانی، نمادهایی هستند که به هیچ وجه در تصویرسازی نقشی ندارند و اصولاً هیچ‏گونه تصویری نمی‏سازند. یعنی ممکن است خواننده، در شعر هیچ تصویری نبیند، یعنی شعر به یک بیان ساده تبدیل شده باشد، اما واژه‏ای در آن وارد می‏شود که تداعی‏گر مفاهیمی گسترده است. در اغلب اشعار او تصویری به چشم نمی‏خورد، اما در انتها با بیان یک نماد، مفاهیم گسترده‏ای را فراهم می‏آورد و اغلب نظام سمبولیک اوجی به این سو متمایل است.

ویژگی مهم آثار اوجی به ویژه در کتاب باغ و جهان مردگان سمبولیسم و نوستالژی است. شاید همین نوستالژی باشد که او را در این اثر بیش‌تر به اندیشه‌ی مرگ فرو برده است. البته نوستالژی، بیش‌تر به آثار دو دهه‌ی اخیر او مرتبط است، منصور اوجی با تمایل به شعر نیمایی و با نظام سمبولیک خود,‌ قدرت بیشتری را نشان می‏دهد.

عمران صلاحی

پس از آن عمران صلاحی درباره‌ی منصور اوجی و آثارش سخن گفت: اگرچه اشعار اوجی بسیار کوتاه هستند، اما معانی آن‌ها بسیار بلندند. او با کوتاه‏ترین و کم‌ترین کلمات توانسته، بلندترین مفاهیم را بیان نماید. منصور اوجی در اشعار خود با طبیعت، اشیاء و انسان و تمام زیبائی‏ها یگانه شده، به همین جهت به نظر من او یکی از شاعرترینِ شاعران است که توانسته بی‏هیچ شائبه‏ای با اشیاء و طبیعت برخورد کند و حتی از زبان آن‌ها حرف بزند.

صلاحی در ادامه به ذکر رگه‏های طنز در آثار منصور اوجی پرداخت و در این‌باره نیز گفت: طنزهای اوجی بسیار درونی هستند و نوعی انبساط درونی پس از خواندن آن‌ها برای خواننده ایجاد می‏شود که این انبساط در اصل نوعی لبخند درونی‌ست.

اگرچه بعضی معتقدند که در شعر اوجی بازی زبانی وجود ندارد، اما به واسطه‌ی سادگی بیش از حد اشعارش است که این بازیها به چشم نمی‏آیند، اما چنان‌چه کمی در اشعار او دقت کنیم درمی‏یابیم که اشعارش بسیار عمیق هستند و حرف‌های زیادی در آن بیان شده است.

زبان ساده‌ی اوجی حاصل چهل سال تلاش است

در پایان این نشست منصور اوجی درباره‌ی سادگی زبان اشعارش گفت: من برای دست یافتن به این زبان، چهل سال تلاش کرده‏ام. چون به نظرم دیگر دوره‏ای که باید کلمه‌ی فاخر در شعر بیاید، تمام شده است. یعنی امروزه شاعران تلاش می‏کنند تا عادی‏‏ترین کلمات را در شعر بیاورند. من یک شبه به این زبان نرسیده‏ام، بلکه کارم را با زبان فاخر شروع کردم و هر روز سعی نمودم این زبان را ساده‏تر کنم. پس وقتی درباره‌ی زندگی عوام شعر می‏‏گویم، لازم نمی‏دانم که از زبان فاخر استفاده کنم. چون چهل سال تلاش کردم تا به این زبان ساده‌ی امروزی در باغ و جهان مردگان دست یابم.

منصور اوجی؛ شاعر لحظه ها / دکتر محمد نبی تولایی

«شاعر لحظه ها» گزیدة اشعار منصور اوجی است که دکتر محمد نبی تولایی، محقق و مترجم، آنها را به زبان انگلیسی ترجمه کرده است.

«شاعر لحظه ها» گزیدة اشعار منصور اوجی، شاعر، است که دکتر محمد نبی تولایی، محقق و مترجم، آنها را به زبان انگلیسی ترجمه کرده است. کتاب مقدمه ای دارد که منصور اوجی نوشته و دکتر تولایی نیز در بخش «چرا منصور اوجی» علت انتخاب اشعار این شاعر گرانقدر را توضیح داده است. در بخشی دیگر نیز گفتگوی هادی محیط را با منصور اوجی می خوانیم.

سپس اشعار برگزیده اوجی به همراه ترجمه انگلیسی شان آمده است.

دکتر تولایی، مترجم، در مقدمه خود می گوید:

«منصور اوجی را به درستی شاعر لحظه ها نامیده اند. در این ارتباط، اشعار وی با یکی از مؤثرترین و بانفوذترین جنبش ها در شعر انگلیسی، یعنی ایماژیسم، پیوند می یابد. ایماژیسم جنبشی بود در شعر انگلیس و آمریکا در اوایل قرن بیستم که در تصویرگری، دقت و صراحت را و در زبان، روشنی و قدرت را تأیید می کرد... اوجی در گذر از مرزهای آشنا و پشت سر نهادن تصویرگری باسمه ای توفیق یافته اما در دام جریان های ادبی مُد روزی چون فوتوریسم و دادائیسم نیفتاده است... شعر اوجی که اغلب بُعدی فلسفی دارد دارای قالبی است محکم و استوار و تصاویری بدیع و اصیل... وی شاعری است "یگانه" و در ایران و به خصوص استان فارس از شهرت بالایی برخوردار است. اوجی در انواع شعر طبع آزمایی کرده اما بیشتر شهرت وی به خاطر سرودن اشعار کوتاه بوده است و در این هنر، تجسّم و مظهر کمال هنری به شمار می آید.»

درباره شاعر

منصور اوجی، متولد 1316 در شهر شیراز، در رشته ی فلسفه از دانشگاه تهران موفق به کسب مدرک لیسانس شد و پس از آن در رشته ی علوم تربیتی از دانشسرای عالی تهران مدرک فوق لیسانسش را کسب کرد. پس از آنکه به زادگاهش بازگشت، بار دیگر به دانشگاه پهلوی (دانشگاه شیراز) رفت و مدرک لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی اش را هم گرفت. او پس از سال ها تدریس، به تازگی، تصمیم گرفته که تدریس را رها کند و تمام اوقاتش را در خانه اش بنشیند و به شعرش اختصاص دهد.

درباره مترجم

محمدنبی تولایی متولد 1326 در شیراز است. ایشان تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته زبان و ادبیات انگلیسی، قبل از انقلاب، در دانشگاه شیراز به اتمام رساندند و به استخدام 

دانشگاه ارومیه درآمدند. بعد از انقلاب، برای اتمام تحصیلات خود در مقطع دکترا به دانشگاه نیوساوت ولز، در سیدنی استرالیا، رفتند. حوزه های تحقیقاتی و مطالعاتی ایشان در زمینه ادبیات انگلیسی و ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی، و ادبیات تطبیقی بوده است. اولین مجموعه اشعار ایشان به انگلیسی در سـال 2017 در آمـریکا با نام «تصاویر ازلی ایران» انتشار یافت. از ایشان ده ها مقاله در حوزه ادبیات فارسی و انگلیسی نیز در مجلات تخصصی به چاپ رسیده است.

کتاب «شاعر لحظه ها» به همت انتشارات سبزان به تازگی راهی بازار نشر شده است. در صورت تمایل می توانید این کتاب را از فروشگاه اینترنتی آی آی کتاب سفارش دهید.

 

بررسی مفاهیم نوستالژیک در اشعار منصور اوجی/ دکتر اسدالله جعفریاستادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور/زهرا قدیمی

.مقدمهنوستالژی نوعی حسرت به گذشتۀ غیر قابل بازگشت و از بنمایههای رایج در شعر است که بسیاری از شاعران به آن پرداخته و میپردازند(محمّدی و عباسزاده، 1391 :167).اندوهگینی و گرفتگی روحی به دلیل دوری از سرزمین مادری و درد وطن ،حزنی که بهدلیلمیل به دیدار دیار خود تولید شود، حسرت گذشته، میل به بازگشت به خانه و ا ش ا ن ه و ا ح س ا س غ ر ب ت و د ل ت ن گ ی ی ب ی ه س ی ب و د و ر ی ا ز و ط ی ن ی ی ا د ل ت ن گ ی ی ح ا ص ی ل ا ز کیادآوری گذشتههای درخشان و شیرین. در زبیان فارسیی ایین واره را غالبیا بیه غیم غربت و احساس غربت1و حسرت گذشته ترجمه کردهاند« .»معنی لغوی نوسیتالژی به ترتیو از فرهنگهای انوشه، لاروس، نفیسی، پورافکاری، آکسیفورد و انیوری زییل همین واره نقل شده است(شریفیان، 1386 :65 ،نظری و کولیوند، 1389 :3.)امروزهدربررسیهایجدیدادبی،نوستالژیرابهدوگونۀشخصیواجتماعینیزتقسیممیکنند؛ شاملو بر این باور است که درنوستالژی شخصی،شاعریانویسندهبهلحظهیالحظاتیاززندگیفردیخودمیپردازد وبرآنحسرتمیخورد؛ بیآنکهدیگرانرادراینحسرتواندوهباخودهمراهکند درنوستالژیاجتماعی،فردبه موقعیّتاجتماعی ویژهایکهدارد،اهمیّت میدهد (خزانهدارلو و خوشضمیر، 1393 :62.)بنابر نوشتۀ دیکشنری بلک ول، واره نوستالژی2، ریشهای یونانی داردو از دو بخش تشکیل شده است: نوستوس3که به معنای سرزمین مادری است و آلگوس که بر شرایطی دردآور (اندوه، رنج، سوگواری و یا حزن) تأکید میورزد (Blakwell,2007: 1.)امّا شریفیان در پژوهشی در مورد ریشۀاین واره، نوستالژی را وارهای فرانسویمیداندو البتّه به ریشۀیونانی آن نیز اشاره میکند و در ادامه، نوستوس را «بازگشت »معنی کرده است (شریفیان، 1386 :64.)نخستین بار، «جوهانس هافر »پزشک سوئیسی، وارۀ نوستالژی را در مقالهای به کاربرد که برای توصیف حالات روحی دو بیمار منتشر کرد. «این مقاله دقیقا در تاریخ 22روئن 1688نوشته شده بود »(ابراهیمی تکامجانی، 1391 :4.)یکی از بیماران دکتر هوفر، دانشجوئی از شهر برن بود که به بازل آمده و بیمار دیگیر وی یک خدمتکار بود. هر دوی این بیماران پس از بازگشت نزد خانواده خیود کیام بهبود یافتند. «بارون پرسی »یکی از پزشکان براین باور بود کیه درمیان ایین بیمیاری، Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021

فصلنامهپژوهشهایادبیسال14،شماره57،پاییز 1396بررسی مفاهیم نوستالژیک در اشعار منصور اوجی83آیا با وجود این همه پلشتی و آسمانخراش و دود و چرک، میشود که آسمان باز هم پاک و زلال باشد و خود در جواب میگوید: آری میشود به شرطی که آسمان یکی دو روز بارانی شود و ببارد.«میشود هنوز زیر بدر آسمان نشست و خواند/ میشود کنار دوست، رفته را کلید زد/ خاطرات دور را مرور کرد.../ با وجود این همه پلشت/ کارخانه،/ برج،/ آسمانخراش،/ چرک،/ دود/ میشود هنوز؟/ آری میشود عزیز!/ گر ببارد آسمان یکی دو روز»(اوجی، 1387 :30.)اوجی با حسرت بسیار و با خشم از بهار مرده میگوید! بهاری که دیگر خبری از او نیست و میتوان تابوت او را بر شانۀ انسانها دید؛ چرا که همین زنان و مردان بودند که طبیعت و بهار طبیعت را کشتند و حال با دست خود، او را چال میکنند و جالو ایناست که گریانند.«گفتم بهار کو؟/ تابوتی در غروب نشانم داد/ بر شانههای مردان/ در شیون زنان/ با لالهای که سرخ و سراسیمه رسته بود/ از لای درزِ آن »(اوجی، 1387 :90).او در این قسمت، آرزوی بهاری سبزتر از سالهای پیش دارد؛بهاری بهتر و زیباتر از پارسال و سال قبل. بهاری سبز، همچون سبزۀ سفرۀ نوروز: «نه چنان پار/ نه چون پیرار/ سالتان سبزترین امسال/ سبز چون سبزۀ نوروزی در سفرۀ عید/ سبز چون سبزی گندمزار در صبح بهار!/ به امیّدی که چنین باشد »(اوجی، 1391 :55)12.2-8عوامل اجتماعیموجاجتماعی-سیاسیدهۀسیب( هحوزۀشعررمانتی )کگامنهاد.اشعارسیاسی-عشقیباقالبهایقدیمیوجدیدبافقرنگاریهایروشنفکرانسادهانگارفراوانشد.شاعرانیچونشاملو،ابتهاج،مشیری،حمیدمصدقوسیمینبهبهانیازاینگروهند(نظری و کولیوند، 1389 :8 .)همنین، شکستنهضتملّیباعثشدشاعرانی -که غالبا روشنفکرانمبارزبودند-بشدّتسرخورده شوند.اینشکستاجتماعیدرنهادبسیاریاز آنهابهشکستعاطفیودرمرحلهبعدیبه شکستفلسفیمنجرشد (خزانهدارلو و خوش ضمیر، 1393 :64.)عوامل اجتماعی، یکی از عوامل اصلی و مهم نوستالژی است که موارد زیادی رادرون خود دارد. دوری از عزیزان، جنگ و .. از مواردی است که اوجی در اشعار خود به آنها میپردازد.Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021

فصلنامهپژوهشهایادبیسال14،شماره57،پاییز1396909090یکی دیگر از دغدغههای او در اشعارش، گذر عمر است.اگر پیری و مرگ را دو مقولۀ مربوط به هم بدانیم،میتوان ادعا کرد که مهمترین دغدغۀ ذهنی شاعر است؛چرا که بیش ازیک سوم اشعار نوستالژیک را به خود اختصاص داده است؛لذا برای آرام کردن خویش یا به گذشتۀ خود، اعم از کودکی و جوانی، بازمیگرددو یا لو به گله میگشاید و در نهایت اضطراب خود را نیز از این موقعیّت سنّی پنهان نمیکند.پینوشت1.Home sickness2.Nostalgia3. Nostos4 .ادامه اشعار اوجی در مورد حسرت:1387 :227؛ 1389 :54-53؛ 1391 :98و 97.5 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد کیودکی سیروده اسیت: 1387 :208،213؛ 1389 :67،158،183؛ 1391 :44.6 .(ادامۀ اشعاری که شاعر در مورد بو(عطر)سیروده اسیت: 1387 :208؛ 1387 :213؛ 1389 :19،67،80،156،157،158،183،197؛ 1391 :44.7 .ادامۀ اشعاری که شاعر در مورد غم غربی سیروده اسیت: 1387 :112؛ 1389 :80،81،82،130،183،154و 153،157.8. Homesick9 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد از دست دادن عزیزان سروده است:1387 :89و 88؛ 1391 :76.10 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد پیری و حسرت جوانی سروده است. 1387 :62-60،74و73،144،145،146،149،180،197،220؛1389 :80،108،188،212،157،158،204،208.11. return to natur12 .ادامۀ اشعاری که اوجی در موردحسرت طبیعت سروده است :1387 :139؛1389 :143،168،19 ،29،40؛ 1389 :65،90،91،119،137،144،165،168،183؛ 1391 ،71،72،75و74،77،126.13 .ادامۀ اشعاری که اوجی در مورد دوست و فراق او سروده است:1387 :196؛ 1389 :159،214.14 .ادامۀ اشیعاری کیه اوجیی د ر میورد میرگ سیروده اسیت. 1382 :218؛ 1387 :120؛ 1387 :127،148،172،196؛ 1389 :192،194،217؛ 1391 :136،142،144،146،147،150،151،152،153،156 .منابع -ابراهیمی تکامجانی، حامد؛نوستالژی در شعر،دوره بازگشت ادبی،پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: دکتر بهادر باقری،تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم ،1391.Downloaded from lire.modares.ac.ir at 19:22 IRDT on Monday May 10th 2021

منصور اوجی در شعر کوتاه نیمایی موفق‌ترین و مهم‌ترین شاعر است / کامیار عابدی

کامیار عابدی گفت: سیمین بهبهانی و سیمین دانشور در مقاله‌های مختلفی به شعر اوجی پرداخته‌اند و معتقد بودند که او شاعر لحظه‌ها یا شکارچی لحظه‌هاست. به اعتقاد من منصور اوجی مهم‌ترین و موفق‌ترین شاعر نیمایی است که شعر کوتاه گفته است

 
کامیار عابدی گفت: سیمین بهبهانی و سیمین دانشور در مقاله‌های مختلفی به شعر اوجی پرداخته‌اند و معتقد بودند که او شاعر لحظه‌ها یا شکارچی لحظه‌هاست. به اعتقاد من منصور اوجی مهم‌ترین و موفق‌ترین شاعر نیمایی است که شعر کوتاه گفته است.

 
 آئین اختتامیه دوازدهمین جایزه کتاب سال شعر به انتخاب خبرنگاران عصر روز یکشنبه (20 اسفندماه) با حضور شخصیت‌های فرهنگی در مرکز تبادل کتاب برگزار شد.

کامیار عابدی در این مراسم با اشاره به شروع فعالیت‌های شعر سپید گفت: اگر به تاریخ شعرنو نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که جریان اصلی از سال 1320 شروع شده است. در طول دهه 20 تا 50 شاهد حضور پررنگ سیاست در شعر هستیم و ماه‌ به ماه و سال به سال این حضور پررنگ‌تر می‌شود. در دهه 60 بحث چپگرایی اوج می‌گیرد و بعد از آن فضا به سمت جنگ و دفاع مقدس می‌رود. در چنین شرایطی عجیب نیست که در دهه 70 یک نوع دلزدگی پیش می‌آید.

وی ادامه داد: این جریان تا نیمه دهه 80 ادامه پیدا می‌کند و بعد از آن شاهد تعدیل فضا هستیم و رفته‌رفته با شعر جدیدی روبه‌رو می‌شویم. در آن 15 سال دهه 70 تا 80 شاهد یک نوع گسست میان شاعران جوان و قدیمی هستیم. تصور من این است که جایزه شعر خبرنگاران پلی میان این شاعران ایجاد کرده است و قصد دارد که این گسست را پوشش دهد.
 
این پژوهشگر با اشاره به سخنی از تی‌اس‌الیوت گفت: تی‌اس‌الیوت در چند اثرش گفته است؛ اینکه یک اثر جزء مجموعه ادبیات است یا نه، باید با معیارهای ادبی صورت بگیرد؛ اما بزرگی هر اثر ادبی الزاما با مولفه‌های ادبی تبیین نمی‌شود؛ چون انسان در مسیر ادبیات است و ما نمی‌توانیم انسان را از ادبیات حذف کنیم.

عابدی با اشاره به منصور اوجی، شاعر تجلیلی در این دوره از جایزه کتاب سال شعر به انتخاب خبرنگاران اظهار کرد: منصور اوجی فعالیت‌های ادبی خود را از دهه 40 آغاز کرد. او از نسل دوم شاعران بعد از نیماست؛ چراکه او از نسلی است که یا نیما را ندیده‌اند، یا بسیار کم دیده‌اند. اصولا شاعرانی که بعد از سال 1310 متولد شدند چندان با نیما همنشین نبودند.

وی افزود: اگر ما توجه ویژه به شعرهای منصور اوجی داشته باشیم متوجه می‌شویم که آثار او علاوه بر اینکه به فرم، موسیقی و تصویر توجه دارند، مجموعه‌ای از تلقی شاعر از هستی، انسان و طبیعت است. شعرهای منصور اوجی درلحظه شکل می‌گیرد و یک نوع رفت‌وآمد میان تغزل و تفکر است.

این پژوهشگر با اشاره به اهمیت توجه به آثار منصور اوجی گفت: شفیعی کدکنی معتقد است که اخوان پلی میان خراسان و یوش زده است؛ خود اخوان نیز می‌گوید که سایه بین یوش و تبریز کشوری درست کرده است (شهریار و نیما)، من نیز معتقدم که چنین کاری را مفتون امینی میان تبریز و یوش انجام داده است اما منصور اوجی مثلی میان شیراز، نیشابور و یوش ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: اوجی در کارهایش تغزلی دارد که به سعدی و حافظ بسیار نزدیک است. همچنین مرگ‌اندیشی‌ای مانند خیام دارد که او را به نیشابور نزدیک می‌کند؛ از طرفی او نوگراست و این به نیما و یوش مربوط می‌شود. همه این موارد در شعر اوجی نمایان است به همین دلیل وقتی ما آثار او را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که او شعر به شعر و کتاب به کتاب گسترده‌تر و شفاف‌تر شده است.
 
عابدی در توضیح دیگر ویژگی‌های شعر اوجی اظهار کرد: سیمین بهبهانی و سیمین دانشور در مقاله‌های مختلفی به شعر اوجی پرداخته‌اند و معتقد بودند که او شاعر لحظه‌ها یا شکارچی لحظه‌هاست و این نکته قابل تقدیر است. در مجموع باید بگویم که به اعتقاد من منصور اوجی مهم‌ترین و موفق‌ترین شاعر نیمایی است که شعر کوتاه گفته است.

ای کاش تب سری‌دوزی و انتشار کتاب شعر فروکش کند
در ادامه این برنامه علیرضا بهرامی، دبیر جایزه کتاب سال شعر به انتخاب خبرنگار پشت تریبون آمد و گفت: بعضی وقت‌ها فکر می‌کنم که چرا این جایزه را برگزار می‌کنیم؟ و بعد چرا استمرارش می‌دهیم؟ و در آخر چرا هر سال مراسم پایانی آن در آخر اسفندماه برگزار می‌شود؟ به نوعی احساس می‌کنم که این کار خود به امضای این جایزه تبدیل شده است. یعنی زمانی که همه چیز در این کشور تعطیل می‌شود، یک جایزه، کتاب سال معرفی می‌کند. چون معمولا در پایان سال برنامه‌های فرهنگی فوران می‌کنند به این خاطر که مسئولان فکر می‌کنند که باید بودجه‌ها را به هر شکلی مصرف کنند، بعد که خیالشان راحت شد، همه چیز فرهنگ مملکت برای یک ماه تعطیل می‌شود.

 
دبیر جایزه شعر خبرنگاران با اشاره به محل برگزاری جایزه شعر خبرنگاران اظهار کرد: محل برگزاری جایزه شعر خبرنگاران سیال است و هرسال یک جا برگزار می‌شود اما به دلیل آنکه دوستان در مرکز تبادل کتاب به ما لطف داشتند و من نیز علاقه‌مند هستم تا مراسم را در میان کتاب‌ها برگزار کنم، امسال نیز مراسم در این مکان برگزار شد. با این حال یک روز کتابفروشی روشن وجود داشت که این مراسم در آنجا برگزار می‌شد اما مجوز آن را معلق کردند، در ابتدا کتابفروشی تعطیل شد و بعد نشر.

وی افزود: من برای سال آینده اصرار دارم که جایزه در اینجا برگزار شود و فکر می‌کنم اگر این مرکز تبادل کتاب هم مثلا روزی به یک مرکز تجاری تبدیل شود، باز هم یک کتابفروشی پیدا می‌شود که چنین مراسمی در آنجا برگزار شود.

این شاعر با تعجب به میزان کتاب شعر چاپ شده گفت: سال 92 زمانی که گفته شد بیش از دو هزار مجموعه شعر در طول یک سال منتشر شده است، حیرت‌زده شدم. امسال حیرتم بیشتر شد وقتی یکی از داوران جایزه شعر فجر گفته بود در این دوره بیش از سه هزار و 500 کتاب شعر داوری شده است. هنوز نمی‌توانم باور کنم این مقدار کتاب شعر در شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه ما منتشر شود.

وی ادامه داد: دو سال پیش در برگزاری مراسم اختتامیه آرزو ‌کردم که ای کاش تب سری‌دوزی و انتشار کتاب شعر فروکش کند اما امروز می‌بینم که متاسفانه ناشرانی جدید فعال شده‌اند که به سری‌دوزی کتاب شعر روی آورده‌اند. در چنین شرایطی می‌بینیم که برگزیده جایزه شعر خبرنگاران ناشر-مولف است. البته امیدوارم که این کتاب ویرایش و بعد از آن در یک نشر معتبر منتشر شود.
 
بهرامی با گلایه از وضعیت چاپ کتاب شعرهای پولی اظهار کرد: در این مراسم از دوستانی که قصد دارند چهار، پنج میلیون به ناشر بدهند تا کتاب شعر برای‌شان چاپ کند و به جمع آن سه هزار و 500 نفر بپیوندند، خواهشی دارم؛ از این افراد می‌خواهم چنین کاری نکنند؛ چراکه اگر فرد شاعر باشد، می‌تواند ساکن شهر چناران باشد و در همین شهر به عنوان ناشر-مولف کتاب چاپ کند و برگزیده هم شود.
 
این روزنامه‌نگار در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: از دوستان خواهش می‌کنم به اصالت و درستی کار توجه کنند و با نازل کردن مقام مجموعه‌شعر به کارت ویزیت تلاش نکنند تا شاعر شوند؛ چراکه چنین کاری امکان‌پذیر نیست و با پرداخت پول و چاپ کتاب تا به حال کسی شاعر نشده است.

منبع: ایبنا