سیولیشه

نشریه اختصاصی شعر نیمایی

سیولیشه

نشریه اختصاصی شعر نیمایی

مرثیه ای به قافیه ی کشک ، در سوگ زنده یاد اسماعیل خویی/ احمد افرادی

سروده کدکنی راجع به وداع اسماعیل خویی را خواندم. اولین واکنشم چنین بود:

این مرثیه نیست، ابراز بیزاری یک اُمل نکره است از جان آزاده ای که با بیدرکجا و سختیها کنار آمد اما در همسایگی خلیفه اهرمن نماند تا به خرافه و خفت و خواری روزگار بگذراند. حرف و سروده خویی در شعر نوروزانه، کام همگان باد روا کام شما نه، شامل حال کدکنی هم میشود بخاطر این "مرثیه" سرایی. برای او و این سقوطش حتا تاسف نمی خورم.

--------------------------------------------------------------------------

دیرگاهی است که دکتر شفیعی کدکنی ، بر تخریب بزرگان فرهنگ و اداب معاصر ایران قلم تیز فرموده اند. یک چند علیه شاملو، اظهار لحیه کرده اند ، سپس درستیز با نیما یوشیج افاضات فرمودند ، و امروز، به سوگسرودی !! در تخفیف زنده یاد اسماعیل خویی ، به مجاهده برخاسته اند.

گاه هست که تغییر نگاه منتقد به این شاعر و آن دانشور، منشاء ادبی دارد. به این معنا که سنجشگر( در پیوند با یافته ها و دریافت های متأخر، و یا نوع نگاه امروزین اش) از ارزیابی گذشته اش (در مورد سوژه ی مورد بحث) فاصله می گیرد. گاه هم هست که بعضی ابتلائات بشری!! ( ضعف ها و حقارت ها و فرصت طلبی ها و... ) در تغییر موضع منتقد دخیل است.

به نظر من پروپاگاند ادبی جناب دکتر شفیعی کدکنی علیه شاملو، نیما و ( اخیراً ) زنده یاد اسماعیل خویی، چیزی در ردیف « نان به نرخ روز خوردن» و در طلب عافیت، «دعای حرز جواد» به بازو بستن است.

مرثیه ی جناب ایشان ، در سوگ زنده یاد اسماعیل خویی، چیزی از این قماش است :

شعر است و به زبانی توجیه و تفسیر پذیر؛ آن هم از سوی منتقدی «بَلَد راه» و آشنا با « پشتک و وارو زدن» های ادبی ، که از قضا ، « توفان خنده ها» ی روشنفکران را ، باربار تجربه کرده است. این است که در سرودن این مرثیه !!( مآل اندیش و محتاط ) « دَررو» ها را باز می گذارد، تا در ربط با وقاحت مستتر در این شعر!! ، راه های گریز را نبسته باشد.

جناب شفیعی کد کنی ، در آغاز ِ « مرثیه »!!( به کوتاه سخن) شاعر را « شمیم ِ» ( بوی خوش ِ) در گذر از بستر« گل سرخ» تعبیر می کند، اما، « گرامی داشت» شاعر را، بیش از این ، نه ضرور می بیند و نه معهود! پس ، بی درنگ ، نقب ذهن اش به « جوی لجن زار» گشوده می شود :

شمیمی که از روی برگِ گُلِ سرخ

گُلی سرخ

افتاده در جوی

جوی لجن‌زار

( پرسیدنی است: « لجن زار» که خود اسم مرکب و به معنای «باتلاق ، گل و لای فرورونده» است، چگونه می تواند « جوی » و در گذر باشد؟ )

باری، آشکار است که « باغ»، ایران و « دیوار» ، مرز اش است. این را هم گفته باشم که « گل سرخ» ، هم می تواند مصداقی از « ایران »باشد و هم اشاره ای به « باور سیاسی» سال های ماضی شاعر، و حتی خود ِ شاعر.

به هر حال ( به تعبیر جناب شفیعی) آن « شمیم» ( یعنی زنده یاد اسماعیل خویی) ، هرچه از « باغ » و « دیوار» و آن « برگ گل سرخ » ( ایران) فاصله می گیرد ، به « لجن» آلوده می شود و ... « تبه می کند هستی اش را» :

سفر می‌کند تا درِ باغ و آن سویِ دیوار

به هر لحظه کز برگِ گُلِ می‌شود دور

تَبَه می‌کند هستی خویشتن را

بعد از این لجن پراکنی ، جناب شفیعی کدکنی است و همان « راه گریز» و « توجیه » و « تفسیرشاعرانه» ، برای پوشاندن « شناعت» مستتر در شعر!! و جفایی که بر زنده یاد اسماعیل خویی رفته است :

این که شاعر (اسماعیل خویی ) در لذت ِ « بخشش » و عفو توده‌ی مردم ، « جان تباه شده » و « تهیدستی» اش را، هرگز به «یاد» نمی‌آورد و...! یعنی کشک !!

ولیکن چه پروا

چنان مست در لذّتِ بخشش است او

که هرگز فرایاد نارد

تباهیِ جان و

تُهی دستیِ خویشتن را

همان پوید و

جوید او

مستیِ خویشتن را.

--------------------------------------------------------------------------

آن سوی دیوار

[ مرثیه‌ای برای اسماعیل خویی ]