واکاوی‌مجموعه‌شعر پراکنده‌ها‌و‌پرندگانی‌از‌این‌دست/ مهدی‌مهدوی / کانال مخفیگاه
پرنده‌ای که پشت پنجره می‌خواند
کرم در دهان دارد
پنجره‌ی مشبکی که راوی نور است
کرم در بدن دارد
پرنده‌ای که در دهان دارم
می‌پرد روی این صفحه
می‌پرد توی چشم‌هات
زبانت را نک می‌زند
پنجره‌ای که در پلک گرفته‌ای
می‌بندی.
مهدی مهدوی بعد از »خاومیانه غمگین«(1)، مجموعه شعر »پراکنده‌ها و پرندگانی از این دست«(2?) را از طریق »نشر سمت روشن کلمه« منتشر کرده است. در محتوا محوری نگرش تازه‌ای به زبان دارد. به‌طور معمول به‌دنبال کشف فضاهای نامکشوف جهان و هستی، اشیا و پدیده‌ها‌ست.
تکرار پرنده در کلیت هر دو دفتر بسامد بسیار بالایی دارد که هر‌دفعه در مفاهیم دیگری به‌کار می‌رود. اگرچه پرنده‌ها ادامه‌ی هم هستند، اما بند و سطرها می‌توانند جدا از هم، معنای مستقلی داشته باشند.
این نوع شکل روایی سرشار از راز شاعرانگی است که جذابیت‌های آن از استعاره‌های مفهومی است. در این وضعیت شعرهایی عنوان پرنده دارند. در پرنده‌ی نخست (آنگاه پرنده بود که باریدن گرفت) از پرندگانی نظیر »کلاغ، کرکس، کبوتر، لاش‌خور و شانه به سر« نام می‌برد و هر‌کدام را بر بارگاهی می‌نشاند. البته در اشعار دیگر هم به‌نوعی برخی پرنده تکرار می‌شوند و در پیوست عددی پرنده انتخاب و دقت مضاعف کرده است. در پرنده‌ی دوم (پروانه می‌شود یک روز)، در پرنده‌ی سوم (هر روز پرنده‌ای فاتحه می‌خواند)، در پرنده‌ی چهارم (پرنده بود کلمه)، در پرنده ششم (در همراهی دهان تو آواز می‌شود پرواز) ساختار اشعار بر تباین بنا شده است.
در شعر »پرنده‌ی پنجم« در کمترین کلمات بیشترین مفاهیم را رقم زده است. به جنبه‌ی ترسیمی ساختار و زبان دقت‌نظر دارد. توصیف پی در پی صحنه‌ها اشاره‌های دور و نزدیک را به ذهن متبادر می‌کند.
این شعر کوتاه فضای پرواز دارد، در وضعیت تصویر اتفاق می‌افتد. این ناهنجاری زبانی در محور پرسپکتیو رخ داده است. به طوری‌که در رویکرد ساختاری بر انگاره‌های پرنده یعنی »پرواز و پریدن« دلالت دارد.
شعر دارای چهاربند در محوریت تقابل و تضاد تصاویر است که در عین پیوستگی هر‌کدام ساختار و مفهوم مستقلی دارند. نخست بن‌مایه های موضوعی و موضوعی ساختمند و همگرا هستند. در سطور بعدی صحنه انتزاعی به عینیت می‌گراید. در چرخشی مفهومی در آخر به ناگهان از در جهت اندیشه‌ی انتزاعی پایان می‌یابد.
در دو سطر از بند نخست تصاویر محسوس به نمایش در‌آمده‌اند. ابژه یعنی آنچه مشاهده می‌گردد (پرنده‌ای که پشت پنجره می‌خواند) و سوبژه یعنی مشاهده‌کننده(کرم در دهان دارد). دو سطر بند دوم، به سمت انتزاع حرکت می‌کند: (پنجره‌ی مشبکی که راوی نور است/ کرم در بدن دارد).
شگرد بند سوم از پیوستگی تصاویر است. روایت خطی و گاه غیر‌خطی در جهت صحنه‌گردانی است. البته تغییر زاویه جذابیت کلامی ایجاد می‌کند. در همین بند پیوند تصاویری به هم در جهت رمزگشایی مفهومی است.
دو سطر بند چهارم، سرشار از تصاویر انتزاعی است. تغییر زاویه دید بر عمق تصاویر سورئال می‌افزاید و ترکیب غیرمحسوس و انتزاعی (پنجره‌ای که در پلک گرفته‌ای/ می‌بندی) سرشار از لایه‌های ساختاری و معنایی است.
در کاربرد کلماتی مانند »پرنده، پشت، پنجره، می‌پرد، پلک« ساختار شعر روی ابژه‌ای مانند پنجره می‌چرخد. در کاربرد اعضای بدن یعنی »دهان، بدن، چشم، زبان، پلک« تکرار دهان ساختار دیگری به شعر می‌دهد.
شاعر رویکرد مدرنی به زبان دارد. روایت‌گر دنیای بیرون(پشت پنجره، پنجره مشبک) و دنیای درون(دهان، زبان) است. بین تصاویری که به هم پیوسته نیستند و تصاویری که به هم پیوسته هستتند، پیوندهای ذیل را برقرار می‌کند:
در نگاه نخست، شاعر ترسیم‌گر پرواز است، برای وضعیت بغرنج انسان معاصر پرنده را دست‌آویز مفاهیم قرار داده است، این نشانه‌های تقابلی و تقارنی روایت تنهایی انسانی است که سرگرم روزمرگی‌ست.
در نگاه دوم، با تکیه بر معنا تضاد دنیای درون و برون را به نمایش می‌گذارد. به کارکردهای دور از ذهن دقت دارد، سعی می‌کند با غریبه‌سازی روی مخاطبان تاثیر بگذارد.
در نگاه سوم، از روایتی به روایتی دیگر گریز می‌زند. تصاویر محسوس و غیرمحسوس را کنار هم می‌چیند تا گستره‌ی معنایی بیشتری به شعر ببخشد.
در نگاه چهارم، زبان را به لایه‌های ساختاری می‌برد تا از ظرفیت‌های مفهومی نهایت بهره را ببرد. با تکرار دو لفظ »پرنده‌ـ پنجره« ظرفیتی به زبان اضافه می‌کند، آن‌چنان که هر‌دفعه قرائت تازه‌ای از تصاویر ارایه می‌دهد.
در نگاه پنجم، رویکردی انتقادی اعتراضی هم دارد. با اجراهای تصاویر سورئال بر چند‌لایه‌گی دلالت دارد.
در نگاه ششم، پرواز در چارچوب ذهنی شاعر فضایی وهمناک دارد. با ترکیبات نامتعارف و هنجار‌گریزی(پنجره‌ای که در پلک گرفته‌ای/ می‌بندی)، ما‌به‌ازای شعر را واژگون نشان می‌دهد.
در نگاه هفتم، در طیف معنایی آن‌چنان با تعمق پرنده را به تصویر می‌کشد، که گویی جهان هستی به پرنده آفریده شده است.
پی نوشت: خاورمیانه غمگین، مهدی مهدوی، نشر ایلیا، 1397
پراکنده‌ها و پرندگانی از این دست، نشر سمت روشن کلمه، چاپ اول 1401.
